Kitap: „Arnavut milliyetçiliğinin doğuşu, gelişimi ve günümüze etkileri“

Birol Kılıç Analiz/Viyana

Türkiye´de yaşayan milyonlarca Arnavut asıllı Türk vatandaşı olmak üzere başta Arnavutluk, Makedonya ve Kosova ve  tüm balkanlar ve dünyada  ‚“Yeni Arnavut Milliyetçilik Hareketi Ateşi“  yaşanıyor.  Bu hareketi anlamak için bu ateşin doğuşunu, gelişimi ve günümüze etkilerini bilmek gerekiyor. Bu ateşin kıvılcımlarını ve sıcaklığını Viyana’da katıldığım balkanlar ile ilgili toplantıları dışında AB’in ve Avusturya’nın tam üyelik hakkı verilen ve baş tacı edilen Sırbistan’a karşı iki yüzlü politikasında hissediyorum.

Balkanlar ve Balkan iki kelimeden oluşuyor. „Bal“ ve “Kan“. AB ve Avusturya bunun  tam farkında mı?

Bu ateşin kalbi şu anda genel merkezi Kosova Sirbistan fay hattı ve sınırları üzerinden atıyor ama sorunları anlamak için altında derin tarihi bir bakış atmak gerekiyor.

Avusturya’nın başkentinde 2018 yılının sonuna yaklaşırken bu kalp atışının çarpıntılarını tarihden gelen çıkar, bedel, sorumluluk ve beklentiler açısından Ankara ile birlikte en fazla hisseden bir şehir.

Geçen hafta Kasım 2018’de Viyana’da Viyana Ekonomik Forum toplantısına balkan ülkelerinin Başbakanlarının, Bakanlarının ve önemli bölge temsilcilerinin birlikte sahne aldığı konferans sonrası hemen hemen hepsi ile kafamızda var olan sorulara cevap aramak için konuşma imkanı bulmuştum.

Avusturya’da kısa adı FPÖ olan aşırı sağcı Avusturya Özgürlük Partisi  hükümet koalisyon ortağı olarak Sırbistan’nın  ve Sırpların adeta lobicisi olarak Kosova düşmanlığı yaparken Avusturya Cumhurbaşkanı Van der Bellen ve Avusturya Dış İşleri Bakanlığı geleneksel tarafsız Kosova Sırbistan  siyaseti  ile takdir topluyor. FPÖ ve Başkanı Heinz Christian Strache bu abartılı ve geleneksel 500 yıllık Avusturya Dış Politikasına ters siyasetine ülkede yaşayan 300 bine yakın Sırp asıllı vatandaşlar arasında Avusturya vatandaşlarının oylarına son on yılda göz dikmesi ve Rusya/Putin ve Partisi ile sıcak ve direk  resmi anlaşmalı ilişkilerine bakmak gerekiyor.

:

Bu çerçevede  diğer detaylara girmeden  ‚Arnavut milliyetçiliğinin doğuşu, gelişimi ve günümüze etkileri‘ başlıklı Nathalie Clayer’in kitabının detaylarını dikkatlere sunuyorum :

Fransa’da CNRS’de araştırmacı olarak çalışmakta olan Nathalie Clayer, Arnavut MilliyetçiliğinKökenleri adlı çalışmasında bu milliyetçiliği Balkanlar, Avrupa ve özellikle Osmanlı çerçevesi içinde bir yere oturturken, Arnavutların kimlik inşa süreçlerini Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılla birlikte yaşanan siyasal ve toplumsal dönüşümlerle birlikte ele alıyor.

Ulus-devletlerin şekillenmeye başladığı 19. Yüzyılda Arnavut milliyetçiliği, önce İtalya, Yunanistan, Romanya ve Osmanlı Devleti’ndeki diasporalar ile Güney Arnavutluk’ta başlayarak, gelişme gösterdi. Ne var ki, bu milliyetçiliği diğer Balkan milliyetçiliğinden ayıran önemli özellikler vardı. Başta Arnavutların çok dinli oluşu, bu yapılanma içinde Müslüman nüfusun büyüklüğü, temsil eden bir devletin olmayışı, bu milliyetçiliği aynı dönemlerde ortaya çıkan diğer milliyetçi hareketlerden ayırır. Bunun dışında önemli bir başka faktör olarak da, sayıca fazla olan Müslüman Arnavutların Osmanlı Devleti’ne olan bağlılıklarının güçlü olması sayılabilir. Clayer on yıl süren bu araştırmasında; bir Arnavut ulusal kimliği inşasının nasıl şekillendiğini, bu kimliğin daha önce varolan dinsel kimlik gibi kolektif kimlik türleriyle nasıl eklemlendiğini ve hangi karmaşık süreçlerden geçerek oluştuğunu, ilk milliyetçi itkileri ve bunun etrafında oluşan milliyetçi Arnavutluk matbuatının önemini araştırıyor.

‚Arnavut milliyetçiliğinin doğuşu, gelişimi ve günümüze etkileri‘

19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan topraklarında ortaya çıkan milliyetçi hareketler bölgede ard arda ulus-devletlerin kurulması ve bölge topraklarının önemli bir kısmının Osmanlı hâkimiyetinden çıkması ile sonuçlanmıştır. 1830’da Yunanistan’ın bağımsızlığı ile başlayan bu süreç 1878’de Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın ve son olarak 1908’de Bulgaristan’ın bağımsızlık kazanması ile birlikte büyük ölçüde tamamlanmıştır. Bölgedeki yeni ulus-devletlerin Osmanlı hâkimiyetinde kalan ve önemli bir Arnavut nüfusun yaşadığı bugünkü Arnavutluk, Kosova ve Makedonya  toprakları üzerinde yeniden paylaşım mücadelesine girmeleri ve bunun yol açtığı 1912-1913 Balkan savaşları sürecin son halkasını oluşturan gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. 1912 yılında bağımsız Arnavutluk devletinin ilanı ile sonuçlanan gelişmeler, aynı zamanda, Osmanlı hâkimiyetinden çıkan Kosova ve Makedonya topraklarının diğer bölge devletleri arasında paylaşımına ve bu topraklarda yaşayan önemli bir Arnavut nüfusun kendi ulus-devletleri dışında azınlık konumuna düşmesine yol açmıştır. Yakın bir döneme kadar devam eden bu durum Arnavutlar arasında her zaman ulusal bütünleşme özlemleri ile yeniden parçalanma ve paylaşılma korkusunu bir arada yaşatmıştır. Bu açıdan parçalanmayı getiren 1913 sınır düzenlemeleri sonrasında yaşanan üç önemli sıcak gelişme Arnavut milliyetçiliği açısından önemli dönüm noktaları olmuştur. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları ile 1990’lardan itibaren Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin (YSFC) parçalanma süreci, hem Arnavut milliyetçiliği açısından, hem de birinci ve ikinci dereceden ilgili devletler açısından önemli bir sınav olmuştur. Bugün Kosova’nın bağımsızlığı üzerinde süre giden tartışmalar aslında, kaynağını geçmişten alan bir dizi belirsizlikler yumağının ürünüdür.

Arnavut Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi

Arnavut milliyetçiliği olarak bilinen hareketin ilk ortaya çıkışı 1878 Berlin Kongresi sürecinde kurulan Prizren Birliği ile olmuştur. Bu açıdan Arnavut milliyetçiliğinin doğuşu ve gelişimi diğer Balkan milliyetçiliklerine nispetle daha geç bir döneme denk gelmiştir. Bunun en önemli nedenlerinden birisi büyük çoğunluğu Müslüman olan Arnavutların İmparatorluğun asli unsurları olarak Osmanlı devleti ile sıkı geleneksel ve dinsel bağlılık geliştirmiş olmalarıdır. Bir başka nedeni ise diğer Balkan ulusları arasında gelişen milliyetçi hareketler karşısında kendi varlığını tehdit altında görmeye başlamış olmasıdır. Öte yandan, Arnavutlar arasında dinsel ve kültürel bölünmüşlük nedeniyle tarihsel olarak bir siyasal birlik düşüncesinin gelişmemiş olması ve Osmanlı geleneksel ve dinsel temelli millet sisteminin bu parçalanmış yapının sürdürülmesine katkıda bulunması bir başka etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Geleneksel Osmanlı devlet örgütlenmesinde merkeziyetçiliğin idari olmaktan çok, siyasi bir merkeziyetçilik anlayışına dayanmış olması ve yerel geleneksel liderlerin Osmanlı hâkimiyetini tanıdıkları ve özellikle askerlik ve vergileme konusunda merkezî yönetim ile işbirliği içinde oldukları sürece kendi halkları üzerindeki geleneksel otoritelerini sürdürmelerine izin verilmiş olması, Arnavutlar arasındaki güçlü kabile geleneğinin/bağlılığının sürdürülmesinde önemli bir rol oynamıştır. Benzer şekilde Osmanlı unsurlarının dinsel türdeşlik temelinde merkezî yönetim ile işbirliği içinde olan kendi ruhani otoritelerinin sivil yetki alanına sokulmuş olması, Arnavutlar arasındaki Katoliklik, Ortodoksluk ve Müslümanlık şeklindeki dinsel bölünmüşlüğü pekiştirmiştir. Bu dinsel bölünmüşlük kabilesel aidiyetin dinsel aidiyetten çok daha önemli olduğu Arnavutlar arasında önemli bir sorun teşkil etmediği gibi çoğunluğu Müslüman olan Arnavutlar, imparatorluğun asli unsurları olmanın getirdiği kazanımlardan önemli ölçüde yarar sağlamışlardır.

-1- Tüm bu etkenlerin varlığı altında Arnavut kolektif kimliğinin en ayırt edici unsuru olan dil birliği, 19. yüzyıl sonlarına doğru gelişen Arnavut milliyetçiliği içinde önem kazanıp, hareketin laik bir yönde gelişimine yol açarken siyasi planda da uzunca bir süre özerklik yanlısı bir program takip edilmiştir. Osmanlı hâkimiyeti altında Arnavutların dönem dönem Osmanlı yönetimine karşı ayaklandıkları olmuştur. Ancak bu ayaklanmalar, ortak bir siyasal hedefin gerçekleştirilmesine yönelik bir hareket olma özelliği taşımamış ya da böyle bir özellik kazanamamıştır. Bunlar içinde en kayda değer ayaklanmalardan biri, 15. yüzyıl’da İskender Bey (George Kastriyoti) liderliği altında Osmanlı yönetimine karşı gerçekleştirilmiş olan Arnavut ayaklanmasıdır (1544-1450). Bir Osmanlı vasalı olan babası John Kastriyoti tarafından saraya rehin verilip orada Osmanlı yönetici sınıfında yer almak üzere yetiştirilmiş olan İskender Bey, Arnavut kabileleri kendi liderliği altında birleştirerek Osmanlı yönetimine karşı bir isyan başlatmışsa da, kabile liderleri arasında ortaya çıkan güç savaşımı bu hareketin kısa sürede dağılmasına ve bölgede Osmanlı hâkimiyetinin tam anlamıyla kurulmasına yol açmıştır.

-2- Bugün Arnavutların ulusal kahramanı olarak tarih kitaplarına geçmiş olan İskender Bey’in önemi, Arnavutları egemen bir devletin gücüne karşı tek bir lider ve tek bir merkez altında toplamış olmasından kaynaklanmaktadır. Yine kayda değer bir başka örnek ise, 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu genelinde ortaya çıkan ayanlık düzeni içinde Arnavutluk topraklarında kurulmuş olan paşalık yönetimleridir. Osmanlı merkeziyetçiliğinin, daha çok siyasi bir merkeziyetçilik olması ve bu yapı altında, yerel geleneksel liderlerin, merkezî yönetimle işbirliği içinde oldukları sürece kendi halkları üzerindeki geleneksel otoritelerini sürdürmelerine izin verilmiş olması, Osmanlı devleti güçlü olduğu sürece merkezî yönetim açısından bir sorun yaratmamıştır; ta ki, 16. yüzyıl ortalarından itibaren yükselişe geçen mali ve ekonomik kriz, Osmanlı merkezî otoritesinde ciddi bir zafiyet yaratana kadar.-3- 18. yüzyıla gelindiğinde, merkezî otoritenin zayıflaması neticesinde İmparatorluğun diğer bölgelerinde olduğu gibi Arnavutluk topraklarında da güçlü yerel otorite merkezleri ortaya çıkmıştır. Bu gelişmelerin sonucu olarak, güneyde Tepedelenli Ali Paşa yönetimindeki Yanya paşalığı ile kuzeyde Buşhati ailesi yönetimindeki İşkodra paşalığı, ayanlaşmış diğer yerel Arnavut liderleri kendi denetimleri altına alarak bölgede önemli birer egemen güç hâline gelmişlerdir.-4- Ne var ki Arnavutluk bölgesinin kontrolünü elinde tutan ve merkezî otoriteden bağımsız davranma eğiliminde olan İşkodra ve Yanya paşalıkları, kendi aralarında bir siyasi birlik kurmak yerine Sultan’ın da kışkırtmasıyla rekabet içinde olmuşlardır. Nitekim bu paşalık yönetimleri Sultan II. Mahmud’un 19. yüzyıl’ın ikinci çeyreğinden itibaren, merkezî otoriteyi yeniden güçlendirmek adına ayanlık düzenine karşı açtığı savaş neticesinde güçlerini yitirmiştir.

-5-Tanzimat Islahatçılığına Tepkiler

Sultan II. Mahmud tarafından başlatılan ve 1839 Tanzimat Fermanı ile devam eden yönetimin merkezileştirilmesi girişimlerinin yüzyıllardır yerel geleneksel liderler eliyle yönetilmeye alışmış olan Arnavutlar arasında yarattığı tepki, Tanzimat dönemine yayılan Arnavut ayaklanmalarına yol açmıştır. Daha çok, yerel liderler etrafında gelişen ayaklanmalar, kimi zaman merkezden gönderilen devlet görevlilerinin engellenmesi, kimi zaman da silahlı ayaklanmalar biçiminde ortaya çıkmıştır. Ancak yönetimin merkezileştirilmesi girişimlerine karşı gelişen bu türden ayaklanmalar, ortak siyasal bir amaca hizmet etmekten çok, birbirinden bağımsız olarak gelişen ve geleneksel ayrıcalıkların korunması amacına hizmet eden ayaklanmalar olma özelliğini taşımıştır. Bu merkezileştirici uygulamaların yanı sıra Tanzimat Fermanı’nın eşitlik ve hürriyet temelinde getirdiği Osmanlı vatandaşlığı anlayışının millet sisteminde başlattığı çözülme ve bunun gayrimüslim unsurlar arasında yol açtığı ayrılıkçı milliyetçi hareketler, ileride siyasi bir programa dönüşecek olan bir Arnavut kültürel hareketinin doğmasına da yol açmıştır. Bu açıdan Arnavut milliyetçiliği, diğer Balkan halkları arasında gelişen milliyetçi hareketlerden farklı bir çizgide olmuştur. Arnavut milliyetçiliğinin gelişiminde önemli bir tazyik oluşturan ayrılıkçı milliyetçi hareketler ilk kez İmparatorluğun Yunan, Sırp, Bulgar ve Romen gibi gayri Müslim unsurları arasında ortaya çıkmıştır. Yine, bu hareketlerin gelişiminde dinsel kurumlar (kiliseler) ulusal ve kültürel uyanışın öncülüğünü yapan merkezler olarak önemli siyasal işlevler yüklenmişlerdir. Öte yandan bu hareketler Osmanlı devletine karşı ortak hareket motifinin bulunduğu ayrılıkçı hareketler olarak gelişmiştir. Son olarak da, Batılı devletlerin kendi çıkarları doğrultusunda Osmanlı Hristiyan unsurları üzerinde izledikleri himayeci ve destekleyici politikalar, bu hareketlerin başarıya ulaşmasında önemli bir rol oynamıştır. 1839 Tanzimat Fermanı ile başlayıp 1856 Islahat Fermanı ile devam eden ıslahatlar neticesinde bir yandan millet gruplarının (cemaatlerin) ruhani liderlerinin sivil alandaki otoritelerine son verilip bu liderlerin Osmanlı devleti ile millet grupları arasındaki aracılık rolleri ortadan kaldırılırken, öte yandan cemaat içi yönetimde dinsel meclislerin yanı sıra laik meclislerin de kurulmasına izin verilmiş olması, dinsel türdeşlik temelinde örgütlenmiş olan millet grupları içinde kültürel ve etnik türdeşliğe dayalı bir özgürleşme hareketinin doğmasına da yol açmıştır

-6-. Millî dilde ibadet ve eğitim hakkı ile başlayan bu cemaat içi özgürleşme hareketi, uzun vadede Osmanlı hâkimiyetinden özgürleşme arzusuna dönüşmüştür. Bu süreç içinde sivil alandaki otoritesini yitiren kilise ve din adamları ise millî ve kültürel uyanışın öncülüğüne soyunarak ayrılıkçı milliyetçi hareketlerin gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Batılı devletler ise bu gelişmeleri gizliden gizliye destekleyerek ayrılıkçı milliyetçi hareketlerin bağımsız ulusal devletlerin kurulması ile sonuçlanmasına katkıda bulunmuşlardır. Islahatların özellikle gayrimüslim unsurlar açısından getirmiş olduğu siyasi ve kültürel haklar ile bunların yol açtığı gelişmeler, çoğunluğu Müslüman olan ve dinsel açıdan bölünmüş bulunan Arnavutlar açısından oldukça sorunlu bir durum yaratmıştır. Bir kere Arnavutların tarihsel olarak kendilerine ait kilise ve din adamlarının ve kendi dillerinde yazılmış bir kutsal kitaplarının bulunmaması, başka bir deyişle Katolik ve Ortodoks Arnavutlar arasında millî ve kültürel uyanışın öncülüğünü yapacak dinsel bir merkezin yokluğu, bu unsurları diğer ayrılıkçı milliyetçi hareketlerin merkezi hâline gelen kiliselerin çekim alanına sokmakta idi. Öte yandan Osmanlı devletinin asli unsurları olan Müslüman Arnavutların ayrılıkçı milliyetçi hareketler altında parçalanmaya doğru giden bir İmparatorluğa dinsel temeldeki bağlılıklarını sürdürmekten kazanacakları fazla bir şey yok idi. Özellikle de Batılı devletlerin gayrimüslim unsurlar arasındaki ayrılıkçı milliyetçi hareketlere verdikleri gizli destek göz önüne alındığında Arnavutlar oldukça korunmasız bir durumda kalmışlardı. Tüm bu etkenlerin varlığı Arnavut kolektif kimliğinin yaşayan ve en ayırt edici unsuru olan dil birliği etrafında gelişecek bir Arnavut kültürel hareketinin doğmasına yol açmıştır.

-7- Siyasal Bir hareket Olarak Arnavut Milliyetçiliği: Prizren Birliği Arnavut kültürel hareketinin ilk temsilcileri Osmanlı sınırları dışında yaşayan Arnavut yurtsever aydınlar arasından çıkmıştır. Arnavutlar arasındaki millî bilincin gelişmemiş olmasını Osmanlı devletindeki din tekeline bağlayan bu aydınların Arnavut dili (alfabesi), edebiyatı ve folkloru üzerine yapmış oldukları çalışmalar, Arnavut milliyetçiliğinin laik çizgideki gelişiminde önemli rol oynamıştır. Kısa sürede Şemsettin Sami (Frasheri) olmak üzere Osmanlı sınırları içinde yaşayan birçok Arnavut aydınını da etkilemiş olan bu kültürel hareket, bir süre sonra Arnavutça eğitim taleplerinin yükselmesine yol açmıştır. Osmanlı gayrimüslim unsurlarına getirilen ana dilde eğitim hakkının Arnavutlara da tanınmasını isteyen Arnavut aydınlar bu taleplerini 1871 yılında Sultan’a bizzat iletmişlerse de hem Ortodoks Fener Rum Patrikliği’nin, hem de Osmanlı yöneticilerinin muhalefeti yüzünden bir sonuç alamamışlardır. Başka bir deyişle ıslahatların gayri Müslim unsurlar için dinsel aidiyete göre eğitim zorunluluğunu ortadan kaldıran düzenlemelerinden Arnavutlar yararlanamamışlardır. Bu açıdan dinsel bölünmüşlük Arnavut milliyetçilerin karşısına önemli bir engel olarak çıkmıştır.

-8- Tanzimat dönemi boyunca birisi yönetimin merkezileştirilmesi uygulamalarına karşı yerel geleneksel ayaklanmalar biçiminde, diğeri ise aydınlar liderliğindeki kültürel hareketler şeklinde ortaya çıkan Arnavut tepkisi, 1878 yılında Prizren Birliği’nin kurulması ile birlikte somut siyasal bir programa dönüşmüştür. Prizren Birliği’nin kurulmasına yol açacak gelişmeler esasen 1875-1876 yıllarında henüz birer Osmanlı toprağı olan Bosna-Hersek ve Bulgaristan’da patlak veren ayaklanmalarla başlamıştır. Bu ayaklanmalar bölge devletlerinin (bağımsız Yunanistan, özerk Sırbistan ile Karadağ) yanı sıra, Batılı devletler ile Rusya’nın bölge üzerindeki çatışan çıkarlarını karşı karşıya getirecektir. Bunlar, Sırbistan’ın “Büyük Sırbistan” hayali, Avusturya’nın “Bosna-Hersek’e yerleşme” planı, İtalya ve Fransa’nın “Yugoslavya Devleti” hayali ve Rusya’nın bölgeye yönelik “Panslavist” emelleri idi. Nitekim bu ayaklanmaların Osmanlı devleti ile Rusya’yı bir savaşın eşiğine getirmiş olması tesadüf değildi. Aynı tarihlerde Arnavut aydın ve yurtseverlerin -1877 yılında- Osmanlı Arnavut aydınlarından Abdul Frasheri liderliğinde yaptıkları toplantıda Babıâli’ye sunulmak üzere hazırladıkları muhtıra da aslında kendilerini bekleyen tehlikeden haberdar olduklarının bir ifadesi idi. Osmanlı-Rus Savaşı’nın arifesinde hazırlanmış olan bu muhtırada Osmanlı devletinin Arnavutluk topraklarını koruyamaması durumunda, bölgede özerk bir idare kurularak bu toprakların bizzat Arnavutlar tarafından korunacağı dile getirilmekte ve bu amaçla, Arnavutluk bölgesinin tek bir vilayet altında birleştirilerek özerk bir yapıya kavuşturulması talep edilmekte idi.

-9- Arnavutların bu talepleri reddedildiği gibi önlenemeyen Osmanlı-Rus Savaşı’nı bitiren 1878 Ayastefanos Antlaşması ile bu antlaşmayı yeniden düzenleyen 1878 Berlin Antlaşması’nın hükümleri Arnavut aydınların korkularının yersiz olmadığını da göstermiştir. 3 Mart 1878 Ayastefanos Antlaşması önemli bir Arnavut nüfusun yaşadığı Makedonya’yı da içine alan bir Büyük Bulgaristan Prensliği’nin kurulmasının yanı sıra yine Arnavutlarla meskûn bir kısım toprakların Karadağ ile Sırbistan’a terk edilmesi koşullarını hükme bağlamakta idi. Rusya’nın bölgede fazlasıyla güçlenmesine yol açacak olan bu hükümler, Batılı devletlerin müdahalesi neticesinde 1878 Berlin Kongresi kararları ile değiştirilmiştir. Ancak daha çok devletlerarası güç dengesinin korunması kaygısıyla yapılmış olan bu değişiklikler Arnavutlar açısından gelecek kaygısını azaltmadığı gibi daha da artırmıştır. Bir kere, Berlin Antlaşması neticesinde Sırbistan Karadağ ve Romanya bağımsız birer devlet olurken, Arnavut yerleşimli Gosina, Ülgün ve Plavya kazalarının Karadağ’a ilhakına karar verilmiştir. Öte yandan Büyük Bulgaristan Prensliği’ne dâhil edilmiş olan topraklar küçültülerek, geri kalan kısmı Makedonya ve Doğu Rumeli Vilayeti olarak Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır. Ancak Doğu Rumeli’nin Hristiyan bir vali yönetiminde özerk bir yapıya kavuşturulması ve Makedonya’da Girit için önerilen reformların aynısının yapılması koşulu getirilmekte idi. Bunun yanı sıra Avusturya’ya Bosna Hersek’i işgal ve yönetme, Yeni Pazar Sancağı’nı ise sadece yönetme hakkı tanınmıştır. Tüm bu düzenlemeler Arnavutlar açısından oldukça rahatsız edici gelişmeler idi. Nitekim, Berlin Kongresi’nin toplanmasından üç gün önce 10 Haziran 1878’de 300 Arnavut ileri gelenin katılımı ile toplanan Prizren Birliği, bu türden gelişmelerin önüne geçme amacını taşıyan bir Arnavut direniş hareketinin başlangıcı idi. Her türlü toprak ilhakına karşı silahlı mücadeleyi benimseyen Birlik üyeleri bu kararlarını Berlin Kongresi’ne katılacak olan devlet temsilcilerine muhtıralar yoluyla bildirmişlerdir.

-10- Birlik üyelerinin bu girişimlerine rağmen Berlin Kongresi’nde Ülgün, Plava ve Gosina kazalarının Karadağ’a terkine karar verilmesi Arnavutlar arasında büyük hayal kırıklığı yaratmıştır. Bu gelişmenin daha da kötüsü, Arnavutların söz konusu bölgelerin ilhakının milliyetler prensibine aykırı olduğu yolundaki tüm itirazlarına karşın Bismark’ın “Arnavut diye bir millet yoktur” şeklindeki açıklaması olmuştur.

-11- Prizren Birliği’nin toprak ilhakına karşı ortak silahlı mücadele kararı, Birlik üyeleri arasında uzlaşılan bir konu olmakla birlikte asıl sorun, Arnavutların geleceği konusunda izlenecek siyasi program noktasında ortaya çıkmıştır. Bu aynı zamanda Prizren Birliği’nin karakterini de belirleyecekti. Birliğin paşalar, beyler ve Müslüman din adamlarından oluşan muhafazakâr üyeleri bu harekete Arnavut olmayan bütün Müslüman Balkan unsurlarını da kapsayan İslami bir karakter kazandırılmasından yana olurken, Abdül Frasheri liderliğindeki milliyetçi kesim, din ayrımı gözetmeksizin bütün Arnavutların yer aldığı milliyetçi bir karakter kazandırılmasını istemiştir.

-12- İçerideki fikir ayrılığından doğan bu zafiyet, özellikle bu Birliğin milliyetçi bir harekete dönüşmesini istemeyen Sultan II. Abdülhamit tarafından iyi kullanılmış ve bu amaçla Birlik içindeki muhafazakâr üyeleri her anlamda desteklemiştir. Buna karşın Abdül Frasheri ise milliyetçi fikirlere daha yatkın olan Bektaşi tekkelerinin desteğini alarak, Prizren Birliği’ne milliyetçi bir kimlik kazandırma çabalarını sürdürmüştür. Berlin Kongresi kararları gereği, Gösine, Plava ve Ülgin’in Karadağ’a ilhakı sürecindeki somut gelişmeler sadece ilhaka değil aynı zamanda Berlin Kongresi kararları gereğince bu süreci kolaylaştırmakla yükümlü kılınan Osmanlı askeri birliklerine karşı da Prizren Birliği’nin çatısı altında örgütlenmiş olan silahlı Arnavut direnişi ile karşılaşmıştır. İlhak girişimlerine koşut olarak Prizren Birliği’nin gittikçe milliyetçi bir renge bürünmesinin yanı sıra, Berlin Kongresi’nin imzacı devletlerinin, ilhak konusunda Osmanlı devletine yapmış olduğu baskılar karşısında II. Abdülhamit direnişçilere karşı nispeten yumuşak davranarak, bir yandan Arnavutların düşmanlığını çekmekten kurtulmuş öte yandan ise imzacı devletler karşısındaki sorumluluğundan kendini kurtarmıştır. II. Abdülhamit bu politikasını Arnavutlar açısından bir başka önemli tepki konusu olan Yunan sınır meselesi çözülene kadar sürdürmüş, hatta 1881’de Prizren Birliği kendisini “Geçici Arnavut Hükümeti” olarak ilan ettiğinde bile bu oluşuma karşı hemen harekete geçmemiştir. Aynı yıl içinde Yunanistan ile sınır meselesinin çözülmesi ile birlikte II. Abdülhamit’in bu politikası bütünüyle değişmiş ve Prizren Birliği ordu gücü kullanılarak ortadan kaldırılmıştır. II. Abdülhamit’in bu politikasını sürdürebilmesinde kuşkusuz Birlik içindeki muhafazakâr kesimlerin varlığı büyük rol oynamıştır. Başka bir deyişle Birlik içinde fikir ayrılığından doğan bu zafiyet, milliyetçi kesimin en büyük özlemi olan özerk Arnavutluk’un kurulması çabalarını sonuçsuz kılmıştır. Bu açıdan, 1881 bastırma harekâtı sonrasında Birliğin Abdül Frasheri gibi milliyetçi önderleri etkisiz hâle getirilirken, muhafazakar üyelerinin Osmanlı yönetimi ta- rafından mevki ve makamla ödüllendirilmesi anlamlıdır. Öte yandan özerk bir Arnavutluk’un kurulmasının önüne geçilmiş olması Batılı devletlerin statükocu politikaları ile de oldukça uyumlu idi.

-13-Prizren Birliği’nin ortadan kaldırılması sonrasında II. Abdülhamit Arnavutların sadakatini tekrar sağlamak için dinsel ve geleneksel hassasiyetleri kullanmıştır. Örneğin özellikle vergileme ve askerlik konularında yerel geleneksel tepkilere yol açan merkezileştirici uygulamalara bu bölgede bir süreliğine ara verilirken, Arnavut milliyetçiliğine destek vermiş olan Bektaşiliğin zayıflatılması amacıyla Sünni din adamlarının bölgedeki faaliyetlerine hız verilmiştir. Arnavutlara karşı izlenen hoşgörülü politikalarda kanunsuz eylemlere girişen Arnavutların merkezî yönetim tarafından rütbe ve nişanla ödüllendirilecek kadar ileri gidilmiş olması, bölge halkının şikâyetlerine neden olacak bir takım yozlaşmalara ve kargaşalara da yol açmıştır.

-14- Dinsel ve geleneksel hassasiyetler üzerinden izlenen bu politikalar, aslında dil birliği etrafında gelişen ve geriye döndürülmesi pek mümkün olmayan millî kültürel uyanış karşısında daha gerçekçi ve net bir politikanın izlenmesini de zorlaştırmıştır.Örneğin yurtdışı ve yurt içindeki Arnavut kültür derneklerinin girişimi üzerine 1885’te Korçe’de Sultan’ın izni ile Arnavutça eğitim veren bir okul açılmış ve bunu yeni okulların açılması izlemişse de, bu okullar hem Fener Rum Patrikliği’nin hem de muhafazakâr Arnavutların muhalefeti nedeniyle kısa süre sonra kapatılmışlardır. Ancak burada asıl belirleyici olan, II.Abdülhamit’in bu konudaki isteksizliği ve net bir politika izleyememiş olması idi. Buna karşın Katolik Arnavutlar, birbiri ile rekabet hâlinde olan Avusturya ve İtalyan kiliseleri tarafından açılan ve 1902 yılına kadar yabancı Fransiskanlar tarafından yönetilen okullarda eğitim almışlardır. Bu okullar özellikle Slav yayılmacılığına karşı Arnavut millî bilincinin güçlendiği merkezler olmuştur.

-15- Prizren Birliği’nin kapatılması sonrasında, 1890’lı yıllarda Makedonya’da gelişen Bulgarcılık, Yunancılık ve Sırpçılık gibi milliyetçi hareketlerin Arnavutlar arasında yarattığı endişeler, Prizren Birliği’nin yeniden canlandırılması girişimlerine hız vermiştir. Makedonya’da gerginliğin artması üzerine büyük devletlerin Berlin Kongresi kararlarında Makedonya için önerilen ancak II. Abdülhamit tarafından sürekli olarak ertelenen reformların yapılması konusundaki baskıları, önerilen reformların dışında tutulmuş olan Arnavutlar arasındaki huzursuzluğu artırmıştır. Çünkü Arnavutlar da tıpkı II. Abdülhamit gibi, Girit örneği reformların Makedonya’nın önce özerkliği daha sonra da Doğu Rumeli örneğinde olduğu gibi Bulgaristan’a ilhakı (1885) ile sonuçlanacağı endişesi taşımakta idiler.

-16- Böyle bir gelişme Arnavut topraklarının parçalanması anlamına gelmekte idi. Nitekim Arnavut ileri gelenlerin katılımı ile gerçekleşen 1897 ve 1899 tarihli Peja toplantıları bu gelişimin önüne geçmek amacını taşıyan, önemli somut girişimler idi. Ne var ki, Prizren Birliği’nin bir tür yeniden diriltilmesi olarak görülebilecek olan Peja toplantıları da Arnavutların geleceği konusunda ortak bir kararın çıkmasını sağlayamamıştır. Bu toplantılarda yer alan milliyetçi kesim, Arnavut topraklarının tek bir vilayet altında birleşmesi ve anadilde eğitimi öngörürlerken, muhafazakâr kesim, Makedonya için önerilen reformların Arnavutlar ile yerleşik kısımlar için uygulanmamasını yeterli görmüşlerdir.

-17- Böylelikle hem muhafazakâr Arnavutların varlığından güç alan, hem de yabancı müdahalesine yol açabilecek gelişmelerden çekinen II. Abdülhamit, Makedonya için önerilen reformların hayata geçirilmesine razı olmak zorunda kalmıştır. 1902 tarihli Mürtzeg Programı ve 1905 tarihli mali reformların bölgedeki gerginliği azaltmaması üzerine İngiltere ve Rusya arasında yapılan 1908 tarihli Reval görüşmeleri neticesinde hazırlanan yeni bir reform programı,

-18- Arnavutlar arasında genel bir ayaklanmaya yol açmıştır. Makedonya reformlarına yönelik ayaklanmanın ilk işaretleri 1905 yılında özellikle Bajo Topulli gibi liderler önderliğinde ortaya çıkan ve propaganda ve silahlı mücadele yöntemlerini benimseyen çete örgütlerinin faaliyetleri olmuştur. II. Abdülhamit tarafından kısa sürede etkisiz hâle getirilen bu direniş eylemleri, 1908 Reval görüşmelerini takiben Firzovik ayaklanması olarak bilinen genel bir Arnavut ayaklanması biçiminde ortaya çıkmıştır. İttihat ve Terakki İktidarı Altında Arnavut Milliyetçiliği: Siyasal Muhalefetten Silahlı Ayaklanmalara Firzovik ayaklanmasının Arnavutlar açısından olduğu kadar Osmanlı siyasi tarihi açısından bir başka önemi ise, bu ayaklanmanın bir süredir II. Abdülhamit rejimine karşı yurtdışında faaliyet gösteren Jön Türkler tarafından II. Meşrutiyet’in ilanı için iyi bir fırsat olarak kullanılmış olmasıdır. Kuruluşunda İbrahim Temo gibi Arnavut aydınların yer aldığı Jön Türk Hareketi ile Arnavutlar arasındaki işbirliğinin niteliği özellikle 1902 tarihli birinci Jön Türk Kongresi’nde netlik kazanmıştır. 1902 Kongresi’nde Jön Türk hareketi içinde ortaya çıkan Prens Sabahattin liderliğindeki liberal ademi merkeziyetçi kanat (adem-i merkeziyet ve teşebbüs-i şahsi cemiyeti) ile Ahmet Rıza liderliğindeki merkeziyetçi kanat (İttihat ve Terakki Cemiyeti) ayrışmasında tıpkı Kongre’de yer alan diğer azınlık grupları temsilcileri (Rumlar, Ermeniler, Bulgarlar) gibi Arnavut temsilciler de kendi çıkarları ile çok daha uyumlu olan adem-i merkeziyetçi kanadı desteklemişlerdir. Özellikle II. Abdülhamit rejiminin devrilmesi sonrasında izlenecek siyasete ilişkin ortaya çıkan bu fikir ayrılığı, 1907 tarihli ikinci Jön Türk Kongresi’nde taraflarca bir yana bırakılarak, II. Abdülhamit rejiminin devrilmesi, anayasal rejimin kurulması ve gerekirse silahlı mücadeleye girilmesi hususunda bir eylem birliği kararı alınmıştır. Yurt dışında gelişen bu muhalif harekete yurt içinden en büyük destek Makedonya’daki Üçüncü Ordu içinde kurulmuş olan ve 1907 tarihinde yurt dışındaki Jön Türklerle işbirliğine giren, Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nden gelmiştir. Bu işbirliği sonrasında Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adı altında, içerideki ayrılıkçı milliyetçi hareketlerin yanı sıra Arnavut komiteleri de rejim karşıtı Jön Türk hareketine kazanma ve onları bu hareket içinde örgütleme faaliyetlerine hız vermiştir. 1908 Reval görüşmeleri sürecinde II. Meşrutiyet’in ilanına yol açacak olaylar aslında iki ayrı koldan gelişmiştir. Bunlardan bir tanesi, Reval görüşmeleri karşısında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yabancı ülke temsilciliklerine gönderdiği protesto bildirileri ile başlayıp ordu içinde Resneli Niyazi’nin başlattığı isyanlarla devam eden harekettir. Diğeri ise, bundan tamamen bağımsız olarak gelişen ve yine Reval görüşmeleri karşısında genel Arnavut isyanını başlatan Firzovik toplantısıdır. Binlerce tepkili Arnavut’u Firzovik’te bir araya getiren bu ayaklanmanın II. Meşrutiyet’in ilanı açısından önemi ise, bu ayaklanmanın İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri tarafından II. Meşrutiyet’in ilanı için ustaca kullanılmış olmasıdır. İttihat ve Terakki Cemiyeti Firzovik’te toplanmış bulunan Arnavut isyancılara hürriyetler (ana dilde eğitim gibi) ve bir takım geleneksel ayrıcalıklar (silah taşıma izni gibi) konusunda vaatlerde bulunarak, hatta muhafazakâr kesimleri kazanmak için özellikle bu kesime karşı her zaman toleranslı davranmış olan Halife Sultan II. Abdülhamit’e dokunulmayacağı sözü vererek, bu isyanı II. Meşrutiyet’in ilanı için kitlesel bir desteğe dönüştürmüştür.

-19- Gerek yurt dışında gelişen Jön Türk hareketine Arnavut aydınların verdiği destek, gerekse Firzovik’teki Arnavut ayaklanmacılara verilmiş olan sözler temelinde iki kesim arasında kurulmuş olan bu işbirliği, Arnavutların II. Meşrutiyet rejiminden beklentilerini yükseltmiş ve İttihat ve Terakki iktidarı ile olan ilişkileri bu beklentiler çerçevesinde şekillenmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasındaki gelişmeler Arnavutlar ile İttihat ve Terakki Cemiyeti arasında kurulmuş olan işbirliğini kısa sürede çatışmacı bir ilişkiye dönüştürmüştür. II. Meşrutiyet’in ilanı ile 31 Mart 1909 ayaklanması arasındaki dönemde ortaya çıkan gelişmeler bunun aslında görünürde bir işbirliği olduğu konusunda oldukça önemli ipuçları vermiştir. II. Meşrutiyet’in getirmiş olduğu özgürlükler altında tıpkı diğer Osmanlı unsurları arasında olduğu gibi Arnavutlar arasında da kısa sürede dernekleşme ve basın-yayın faaliyetleri hız kazanmış; Arnavut kültür dernekleri açılmış, bu derneklerin girişimi ile Arnavutça kitap ve gazeteler yayınlanmış, Arnavutça eğitim üzerindeki yasak kalkmıştır. Ancak, bu gelişmelere rağmen İttihat ve Terakki Cemiyeti bu dernekleri denetim altında tutmak için çeşitli yöntemlere başvurmaktan da geri kalmamıştır. Örneğin Arnavutluk bölgesinde, içinde az sayıda İttihatçı subayların yer aldığı çoğunluğu Arnavut üyelerden oluşan Osmanlı İttihat Cemiyetleri kurdurmuş, İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri ile yerel Arnavut ileri gelenlerden oluşan karma komisyonlar teşkil edilmiş, Arnavutça eğitime muhalif olan Müslüman tutucu muhalif Arnavutlar desteklenmiştir. Yine milliyetçi emellere hizmet eden çok sayıdaki gizli Arnavut komite üyelerinin aynı zamanda İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi olmaları ve hatta İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından meşrutiyet yanlısı propaganda yapmakla görevlendirilmiş olması da iki kesim arasında kurulmuş olan işbirliğinin içten içe çatışmacı bir özellik taşıdığını da göstermiştir.

-20- Aslında Arnavutlar arasında geleneksel ve dinsel hassasiyetler ile milliyetçi hassasiyetlerin yaratmış olduğu bölünme İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin işini kolaylaştırmıştır. Örneğin, Saltanat’a ve Hilafet’e bağlılığın ileri derecede olduğu İşkodra’da muhafazakâr Arnavut kesimlerin Arnavut kültür dernekleri ile gizli komitelerin faaliyetlerine izin vermemiş olması bu açıdan önemlidir. Yine Ortodoks ve Müslüman muhafazakâr kesimlerden gelen tepkiler Arnavutça eğitim konusunda ortak bir kararın alınmasını geciktirmiştir. Nitekim 1908 tarihli Manastır Kongresi’nde ortak bir alfabe benimsenmek yerine iki ayrı alfabenin benimsenmesi yoluna gidilmiştir.
II. Meşrutiyet’in ilk yıllarında Arnavutlar ile İttihat ve Terakki Cemiyeti arasında görünürdeki işbirliği altında yatan çatışmacı ilişkilerin yanı sıra, II. Meşrutiyet’in hemen ertesinde Bulgaristan’ın bağımsızlığına kavuşması ve Bosna-Hersek’in Avusturya tarafından işgali, Arnavutlar arasında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kendilerini korumakta yetersiz kalacağı şeklinde genel bir endişe de yaratmıştır. Bu endişe özellikle milliyetçi programı takip eden Arnavutlar arasında milliyetçi emellere hizmet edecek bir siyasi programın izlenmesi arzusunu da artırmıştır. Bu nedenle 17 Aralık 1908 yılında açılacak olan Meclis-i Mebusan için yapılan genel seçimlerde Arnavut dernekleri seçim programında merkeziyetçi ve Osmanlıcı politikalara yer veren İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kendi üyeleri arasından gösterdiği mebus adaylarını değil, kendi adaylarını destekleyerek meclise girmelerini sağlamışlardır.

-21- 1902 Jön Türk Kongresi’ne katılan Arnavut temsilcilerin bu kongrede ortaya çıkan merkeziyetçi kanat ile liberal ademi merkeziyetçi kanat arasındaki ayrışmada ikincisini tercih etmiş oldukları

-22- göz önüne alındığında genel seçimlerde neden böyle bir tutum sergiledikleri daha kolay anlaşılmaktadır. Çünkü, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin programı din eğitimi veren özel okullar dışında eğitim dilinin ve resmî dilin Türkçe olması, zorunlu ve düzenli askerlik, vergilemede eşitlik, kanun önünde eşit hak ve sorumluluklar

-23- gibi Arnavutların geleneksel ve milliyetçi hassasiyetleriyle pek de uyumlu olmayan bir siyasi çizgiyi temsil etmekte idi. Genel seçimlere siyasi örgüt kimliği ile katılan ikinci parti olan liberal eğilimli Ahrar partisi ise genel seçimlere yeterince örgütlenemeden girmişti. Zaten, ayrılıkçı milliyetçi hareketlerin yarattığı tehdit altında liberal ademi merkeziyetçi bir program izleyen Ahrar partisinin, ordu içindeki İttihatçı subayların önemli bir desteğini almış olan ve merkeziyetçi bir programı benimseyen İttihat ve Terakki Cemiyeti karşısında başarı şansı oldukça düşük idi. Nitekim, dinsel ve etnik azınlıklar 1908 genel seçimlerine kendi cemaat ya da etnik toplulukları adına gösterdikleri adayları destekleyerek katılmışlardır.

-24- Meclis-i Mebusan’ın açılması sonrasında Arnavut mebuslar ile iktidarı dışarıdan denetleyen İttihat ve Terakki Cemiyeti arasında özellikle Arnavutça eğitim konusunda ortaya çıkan gerilim

25-, çoğunluğu Arnavut derneklerinin desteği ile seçilmiş olan mebusların, Ahrar Partisi ya da Osmanlı Demokrat Partisi gibi küçük muhalif partilere geçmeleriyle sonuçlanmıştır

-26-. Bunun yanı sıra meclis dışında faaliyet gösteren Arnavut milliyetçiler ise özerklik yanlısı taleplerini Meclis-i Mebusan’a hitaben hazırladıkları bildirilerle dile getirmeyi sürdürmüşlerdir.Arnavutlar ile İttihat ve Terakki iktidarı arasındaki bu gizli çatışma 31 Mart 1909 Ayaklanması sonrasında daha açık bir özellik kazanmıştır. İttihat ve Terakki iktidarının uygulamalarından rahatsız olan kesimleri (liberaller, eski monarşistler, alaylı subaylar, ulema gibi) bir muhalefet koalisyonu içinde bir araya getirmiş olan 31 Mart Ayaklanması, İttihat ve Terakki iktidarının otoriter uygulamalarını hayata geçirmesi için gerekli ortamı yaratmıştır. 31 Mart ayaklanmasının rejimi korumak adına hareket eden ordu güçleri eliyle bastırılması sonrasında uzun süren bir sıkıyönetim süreci yaşanmıştır. Bu süreç içinde İttihat ve Terakki iktidarı bir yandan II. Meşrutiyet’in getirdiği özgürlükleri gerileten yasama faaliyetlerine (dernekler kanunu, basın kanunu gibi ) girişirken, öte yandan merkeziyetçi ve Osmanlıcı politikalarını da hayata geçirme imkânı bulmuştur.

-27- Arnavut derneklerinin, Arnavutça eğitim veren okulların kapatılması, Arnavut basının susturulması gibi yasaklayıcı uygulamaların yanı sıra, silahsızlandırma, memurlara itaat, vergileme ve düzenli askerlik uygulaması gibi merkezileştirici uygulamalar Arnavutlar arasında hem geleneksel hem de milliyetçi hassasiyetler üzerinden ciddi bir tepki doğurmuştur. Meclis-i Mebusan’daki Arnavut temsilciler arasında başlayan tepkiler

-28-, özellikle merkezileştirici uygulamalar karşısında 1910 yılından itibaren önce yerel ve bölgesel düzeyde başlayıp daha sonra tüm Arnavutluk bölgesine yayılan genel ayaklanmalara kadar varmıştır. 1912 sonlarında bağımsız Arnavutluk’un ilanına kadar varacak olan Arnavut ayaklanmaları İttihat ve Terakki iktidarının merkezîleştirici uygulamalarına karşı önce 1910 yılında Arnavut kabilelerin isyanları ile başlamış

-29- ve 1911 yılında Kuzeyli Katolik Arnavutlar arasında büyük bir isyana dönüşmüştür. Katolik isyancıların Karadağlılardan talep ettiği yardım, Rusya ile Avusturya’nın bölge üzerindeki çatışan çıkarlarını karşı karşıya getirmiştir. Rusya’nın işine yarayacak bir Arnavut-Slav yakınlaşmasını istemeyen ve Katolik Arnavutların hamiliği rolünü benimseyen Avusturya devreye girerek, ayaklanmacılara bir takım ayrıcalık ve muafiyetlerin verilmesini sağlamıştır. Ayaklanmacıların tüm Arnavutluk için özerklik talepleri İngiltere tarafından desteklense de Almanya’nın muhalefeti nedeniyle gerçekleşmemiş, sadece ayaklanan Katolik Arnavutlara bir takım ayrıcalık ve muafiyetlerin tanınması (Ağustos 1911) ile yetinilmiştir. Katolik Arnavutlara tanınan bu haklar, Tuz kazasına Hristiyan bir kaymakamın atanması, Arnavutça eğitim veren okulların açılması, askerlik yükümlülüğünün sadece Arnavutluk toprakları için geçerli olması, iki yıl vergiden muaf tutulmaları ve daha sonra ise azaltılmış miktarda vergi ödemeleri, ödenen vergilerin ise yerel ihtiyaçlara harcanması gibi düzenlemeleri içermekte idi.

-30- Katolik Arnavutlar arasında örgütsüz, lidersiz ve daha çok yerel çıkarları ön planda tutan bir hareket olarak gelişen isyanlar, bu harekete karşı destek vermek konusunda çekingen davranan Ortodoks ve Müslüman Arnavutları da kısa sürede etkilemiştir. Ancak, bu ikinci kesim arasında ortaya çıkan isyanlar belirli bir siyasi projeyi takip eden Arnavut aydın ve ileri gelenlerin liderliğinde örgütlü bir hareket olarak başlamıştır. Bu liderlerin temel amacı Yanya, İşkodra, Manastır ve Kosova’nın tek bir vilayet altında birleştirilerek, özerk bir yapıya kavuşturulması idi. Ancak bu ikinci kesim arasında patlak veren ve kısa sürede güney Arnavutluk’a yayılan isyanlar İttihat ve Terakki iktidarının Katolik Arnavut isyanları karşısında takındığı uzlaşmacı politikaları bu kesim karşısında da sürdürmesi neticesinde kısa sürede etkisiz hale getirilmiştir. Katolik Arnavutlar için getirilen ayrıcalık ve muafiyetlerin benzer şekilde güney bölgesindeki ayaklanmacılara da tanınması teklifi ayaklanmacıların çoğunluğu tarafından kabul edilmiştir (Ağustos 1911). Bu durum Arnavut aydınların tüm Arnavutlar için, özerklik yanlısı ortak bir hareket oluşturma çabalarını boşa çıkarmıştır. Ancak, bir yandan İttihat ve Terakki iktidarı tarafından verilen sözlerin yerine getirilmemesi, öte yandan isyanlara katılmayan kabilelerin benzer ayrıcalıklardan kendilerinin de yararlandırılması konusundaki istekleri ve Karadağ’ın özellikle kuzey bölgelerindeki isyankar eğilimleri el altından kışkırtıcı faaliyetleri bölgedeki isyankar eğilimleri canlı tutarken, güney bölgesindeki ayaklanmaların liderleri olan Arnavut aydınlar da özerklik amacını gerçekleştirecek genel bir ayaklanmayı örgütleme girişimlerine hız vermişlerdir.

-31-Bu arada patlak veren 1911 Trablusgarp Savaşı’nın gündeme getirdiği yeni toprak kayıpları da Arnavutlar arasında bir başka endişe kaynağı olarak ortaya çıkmıştır. Siyasi planda, İttihat ve Terakki iktidarının uygulamalarına karşıtlık temelinde gelişen Arnavut muhalefeti, ordu içindeki Türk subaylar arasında gelişen ve İttihat ve Terakki Fırkası’nın uygulamalarına muhalefet eden Halaskaran-ı Zabitan (kurtarıcı Subaylar) hareketine destek vermiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin en güçlü siyasi muhalifi olan Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile de bağlantısı bulunan Halaskaran-ı Zabitancıların 1912 yılında İttihat Terakki iktidarına yönelik olarak başkentte gerçekleştirdiği iktidar değişimi Arnavutlardan destek bulmuştur. Ancak, iktidar değişimi sonrasında Halaskaran-ı Zabitancıların Arnavutların özerkliğini tanıma konusundaki isteksizliği karşısında Arnavutlar bu seferde özerklik taleplerini iktidar değişimi sonrasında kurulan ve hiçbir İttihatçının yer almadığı yeni hükümete (Gazi Ahmet Muhtar Paşa başkanlığındaki Büyük Kabine) memorandumlar yoluyla iletme yolunu seçmişlerdir. Bu kabine dönemindeki en önemli gelişme ise, kuzey ve güney Arnavutluk bölgeleri arasında belirli bir işbirliğinin kurulmaya başlamış olmasıdır. Nitekim 1912 yılı ortalarında Kuzeyli Arnavut liderlerin Babıâli’ye sunduğu 14 maddelik memorandum, iki kesimin birbirlerini destekleme kararının iyi bir örneğini oluşturmuştur. Bu memorandumda yerel geleneklerin tanınması, silah taşıma hürriyeti, medreselerin açılması, dinsel ve geleneksel yasaların değiştirilmemesi ülkenin ihtiyaçları ile uyumlu özel bir yönetim ve adalet sistemi, Arnavutça eğitim, nahiyelerin yeniden düzenlenmesi gibi hem muhafazakâr Arnavutları, hem de özerklik yanlısı milliyetçi aydınları uzlaştıracak hükümlere yer verilmiştir. Bu istekler aslında açıkça ifade edilmemekle birlikte özünde özerklik yanlısı talepler idi. Memorandumun gönderilmesini takiben Arnavutların Osmanlı yönetimi üzerinde baskı kurmak amacıyla silahlı bir ayaklanma başlatarak Üsküp’ü işgal etmeleri, bu taleplerinin kabul edilmesini (4 Eylül 1912) hızlandırmıştır.

-32- Arnavutluğun özerkliğine yol açacak olan bu taleplerin kabulü sonrasında Arnavutlar açısından asıl tehlike bu gelişimden büyük rahatsızlık duyan Balkan komşularından gelmiştir. Arnavut taleplerinin kabulünü takiben, Karadağ-Sırbistan-Bulgaristan-Yunanistan arasında Arnavutluğun özerkliğine doğru gidecek herhangi bir gelişme karşısında Arnavut topraklarını paylaşmak amacıyla kurulan Balkan İttifakı bu tehlikenin en önemli işareti olmuştur. Bu ittifakın doğurduğu tehlike ister istemez Arnavutları olası gelişmelere karşı bir dış destek aramaya itmiştir. İster Osmanlı devleti içinde özerkliklerinin garantiye alınması, isterse savaş sonrasında Osmanlı devletinin Arnavutluk topraklarını koruyamayacak bir duruma gelmesi halinde Arnavutluk’un bağımsızlığının tanınması şeklinde olsun, Arnavutların toprak bütünlüğünün korunmasına destek verilmesi talebiyle başvurulan ülke Avusturya olmuştur. Hatta kimi Katolik Arnavut kabileler Avusturya’nın doğrudan müdahalesini hatta işgalini talep edecek kadar ileri gitmişlerdir. Ancak Avusturya’nın bu talepler karşısındaki genel tavrı isyancıları kışkırtmak ya da bir işgale kalkışmak şeklinde değil, olası gelişmeler karşısında Arnavutların haklarını koruma sözü vermek şeklinde olmuştur. Ayrıca Avusturya Arnavutlar için en güvenli yolun, Slav yayılmacılığına karşı Osmanlı sınırları içinde kalarak, millî bilinç ve kültürlerini geliştirmek olduğunu savunmuş hatta bu konuda Osmanlı yönetimini Arnavutlarla dayanışma içinde olmaları ve onları korumaları konusunda uyarmıştır.

-33- Ne var ki, 18 Ekim 1912’de Balkan İttifakı içinde yer alan ülkelerin Osmanlı devletine açtığı savaş Arnavut milliyetçilerin en büyük korkusu olan parçalanmayı da beraberinde getirmiştir.
Bağımsızlıktan parçalanmaya doğru Arnavut milliyetçiliği Balkan İttifakı üyelerinin, 1912 yılında Osmanlı devletine açtığı savaş ile başlayan Birinci Balkan Savaşı sürecinde topraklarının önemli bir kısmı işgale uğrayan Arnavutların önde gelen temsilcileri, İsmail Kemal liderliğinde Vlora Ulusal Kongresi’nde bir araya gelmiş ve 28 Kasım 1912’de Arnavutluk devletinin kurulduğunu ve bu devletin tüm etnik Arnavut topraklarını içine alan bir ulus devleti temsil ettiğini ilan etmişlerdir. Bu tarihlerde Kosova, Makedonya ve Arnavutluk’un güney kentlerinin birçoğu işgal altında idi. Ancak 1913 Londra Konferansı Arnavutluk devletini “büyük devletlerin himayesinde bağımsız ve egemen bir prenslik” olarak tanırken getirdiği sınır düzenlemeleri ile Arnavutları büyük hayal kırıklığına uğratmıştır. Bu sınır düzenlemeleri neticesinde Arnavutluk topraklarının yarısı Arnavutluk devletine dâhil edilirken, geri kalan kısmı diğer üç Balkan devleti arasında paylaştırılmıştır. Kosova Sırbistan’a verilirken, Çamerya, Follorina ve Kostur Yunanistan’a, Plava, Gucia, hot ve Gruda ise Karadağ’a bırakılmıştır.

 

-34- Balkan İttifakı üyelerinin Makedonya üzerindeki paylaşım mücadelesinden kaynaklanan II. Balkan Savaşı neticesinde, üzerinde Arnavut nüfusun da yaşadığı Makedonya topraklarının önemli bir kısmı Sırbistan’a bırakılmıştır. Böylelikle Osmanlı hâkimiyeti altında Arnavut milliyetçilerinin mücadelesini verdikleri bir siyasi proje olan etnik sınırlarla uyumlu birleşik Arnavutluk yaratma hayali yani “birleşme ve özerklik” hedefi başarısızlığa uğramış ve 1913 sınır düzenlemeleri ile başlayan parçalanmış yapısı önemli bir değişiklik olmadan günümüze kadar gelmiştir. “Birleşik Arnavutluğun” yaratılması konusunda yaşanan bu başarısızlık, izleyen yıllarda Arnavutları ciddi bir ulusal bütünleşme sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu sorun, Arnavutlar arasındaki sınır değişikliği özlemlerini hep canlı tutmuştur. Ancak 1913’ten itibaren yaşanan Birinci ve İkinci Dünya Savaşları ve bu savaşları bitiren anlaşmalar, Arnavutlara sınır değişikliği konusundaki özlemlerin yanı sıra belki bundan daha fazla olarak, yeniden paylaşılma ve parçalanma korkusunu bir arada yaşatmıştır. 1913 Londra Konferansı neticesinde zaten topraklarının yarısını kaybetmiş olan Arnavutluk’un toprakları yeniden işgale uğramıştır. Savaş bitiminde ise Sırbistan, Karadağ, Yunanistan ve İtalya’nın yeni toprak talepleri karşısında bir kez daha parçalanma ve paylaşılma tehdidi ile karşı karşıya kalmıştır. 1915 yılında İtalya ile İtilaf devletleri arasında yapılmış olan gizli Londra Anlaşması’nda belirlenmiş olan bu paylaşım planının, 1919’da başlayan Paris Görüşmeleri’nde gündeme getirilmesi Arnavutları ulusal bekaları için yeniden mücadele etmeye zorlamıştır. 1918 yılında kurulmuş olan Kosova Ulusal Koruma Komitesi’ni temsilen bu görüşmelerde yer alan Hasan Priştina gibi liderler Kosova ile Arnavutluk’un birleşmesi tezini savunmuş olsalar da, büyük devletlerden destek gelmediği için bütün çabalarını 1913 tarihinde belirlenmiş sınırları korumaya yönlendirmek zorunda kalmışlardır.

-35- Sonuçta, ABD Başkanı Wilson’un devreye girmesiyle Arnavutluk devletinin 1913 tarihinde belirlenen sınırlar dâhilinde egemen bir devlet olarak tanınmasına karar verilmiştir. Yine, İkinci Dünya Savaşı yıllarında ise İtalyan işgali altında Kosova’nın büyük bir kısmı ile Batı Makedonya’yı da içeren bir büyük Arnavutluk’un yaratılmasında olduğu gibi, birleşme özlemlerinin gerçekleştirilmesine çok yaklaşıldığı da olmuştur. Daha çok İtalya’nın çıkarları doğrultusunda gerçekleşen bu fiili sınır değişiklikleri, savaş sonrası imzalanan anlaşmaların bölgedeki güç dengesini korumaya yönelik düzenlemeleri nedeniyle geçersiz kılınmıştır. Benzer bir hayal kırıklığı YSFC’nin dağılma sürecine girdiği 1990 yılı başlarında yaşanacaktır. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, söz konusu bu fiili süreçler dışında kalan dönemlerde, Arnavut milliyetçiliği, hem uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş olan siyasi sınırların getirdiği parçalanmışlık, hem de başından beri ulusal kimlik inşasında önemli bir zafiyet oluşturan bölgesel, dinsel ve sosyoekonomik farklılaşmaların etkisi altında, birleşmeye doğru gelişen ortak bir hareket olmaktan ziyade, Priştine ve Tirana merkezli olarak, iki ayrı koldan gelişen bir hareket olma özelliği kazanmıştır. Bu durum Arnavut milliyetçiliği içinde her zaman belirli kesimler tarafından destek bulan ve belirli dönemlerde yükselişe geçen “birleşmeci” projelerin (Büyük Arnavutluk hayalinin) marjinal kalmasına neden olmuştur.-36-
Prenslik Dönemi Bağımsız Arnavutluk Prensliği’nin yaratıldığı 1913 yılında Arnavutlar arasındaki ulus-inşası henüz embriyonik bir aşamada idi. Prensliğin başına bir Alman asker olan Prens William Wied getirilmişti. Birinci Dünya Savaşı patlak verene kadar devam eden bu güdümlü monarşik yönetim altında siyasal huzursuzluklar eksik olmamıştır. Örneğin kabinede görev alan ve kral olma hayali kuran büyük toprak sahibi Esat Toptani, Prens William’ın Avusturya ve Almanya yanlısı politikalarından rahatsız olan İtalya’nın da desteği ile ülkede Prens karşıtı gizli bir direniş hareketi örgütlemiş ancak etkisiz hale getirilerek sınır dışı edilmiştir. Bu uygulamaya karşı Toptani ailesinin Tiran’da başlatmış olduğu ayaklanma Prens’in sert önlemleri karşısında kısa sürede diğer Müslüman Arnavutlar arasında gelişen bir isyan hareketine dönüşmüştür. Birinci Dünya Savaşı arifesinde ortaya çıkan bu iç karışıklıklar Prens William’ın ülkeyi geçici olarak terk ettiği (2 Eylül 1914) savaş döneminde büyüyerek devam etmiştir. Prens’in ülkeyi terk etmesinin hemen ardından prensliğin geçici başkenti Durres’e vararak Türk bayrağı çekmiş olan ayaklanmacıların başına geçen Esat Toptani, kendisini Merkezi Arnavutluk Hükümeti’nin başkanı ilan etmiştir.

-37- Buna karşın, Prens Willam hükümetine sadık olan Arnavut hükümet görevlileri, aydınlar ve milliyetçiler ise, daha birleşik olarak hareket eden kuzeylilerin milliyetçi faaliyetler gösterdiği İşkodra’ya çekilmişlerdir. Bu sırada örgütsüz halde bulunan güney bölgesi ise kısa sürede Yunanistan’ın işgali altına girmişlerdir. Orta Arnavutluk’ta 1916 yılına kadar etkin olan Esat Toptani’nin bu gücü hem iç karışıklıklar hem de gittikçe yayılan dış işgaller altında ortadan kalkmıştır. Böylelikle Arnavutluk toprakları 1918 yılında İtalyan devletinin güdümünde geçici bir hükümet kurulana kadar (25 Aralık 1918) merkezî yönetimden mahrum kalmıştır. Ancak İtalyan işgali altında Durres’te kurulan, Turhan Paşa başkanlığındaki bu geçici hükümetin, İtalya ile O’nun istekleri doğrultusunda gizli bir anlaşma yapmak zorunda kalması bun- dan haberdar olan Arnavut milliyetçiler arasında büyük tepki yaratmıştır.

-38- İtalya’nın tüm karşı çıkmalarına rağmen Arnavut yurt severlerin girişimi ile toplanan ulusal nitelikli Lusinja Kongresi (28 Ocak 1920), Paris Barış Konferansı sürecinde hem Arnavutluk’un yeniden paylaşımını engellemek, hem de askeri ve siyasi bağımsızlığı elde etmek için uluslar arası düzeyde faaliyetlerde bulunan önemli bir ulusal siyasal merkez olarak görev yapmıştır. Bağımsız Arnavutluk devletinin yaratılması ile sonuçlanan bu zor süreç şüphesiz, sonrasında izlenen politikalarda da belirleyici olacaktı. İki savaş arası dönem: Bağımsız Arnavutluk Devleti ve ulus-devletin inşası Bağımsızlık sonrasının önde gelen siyasi liderleri Kosova’ya yönelik maceraperest bir politika izlemek yerine, Arnavutluk devletinin içinde bulunduğu güçsüzlüğü aşmak için mevcut sınırları düşman komşulara karşı savunup korumak ve bu sınırlar içinde güçlü bir ulus-devlet inşa ederek var olma mücadelelerini sürdürmek gibi çok daha acil bir programı takip etmişlerdir Tersine bir politika genç Arnavutluk devleti için bir felaket olabilirdi. Öte yandan, 1878 Prizren Birliği sonrası Arnavut milliyetçiliği içinde belirginlik kazanan ve “ulusal birliğin” gerçekleştirilmesi önünde önemli bir engel oluşturan kültürel, siyasal ve bölgesel farklılıkların yarattığı bölünmüşlük halen canlı bir biçimde varlığını sürdürüyordu. Bu durum ister istemez Arnavut siyasetçileri daha gerçekçi bir politika izlemek zorunda bırakmıştır. Bu açıdan, iki savaş arası dönemin önde gelen iki siyasi lideri Fan Noli ile Kral Zog, temel siyasetlerini güçlü bir Arnavut ulusal kimliği inşa etmek ve savaş sonrası belirlenmiş sınırlar dâhilinde statükoyu korumak şeklinde belirlemişlerdir.

-39-Bağımsızlığın ilk yılları Arnavutluk devleti açısından hem bir kargaşa dönemi hem de ilk demokratik deneyimlerin yaşandığı yıllar olmuştur. 1924 yılına kadar sürecek olan bu kısa demokratik dönemde iki genel seçim yapılmıştır (1921 ve 1923 genel seçimleri). Bu dönemde Halk Partisi, Terakki Partisi ve Kutsal İttifak Partisi gibi partiler kurulmuştur. Bu partilerin hiçbiri gerçek anlamda net bir siyasi programa sahip olmamakla birlikte Halk Partisi özgür, bağımsız ve Batı standartlarında gelişmiş bir ülke yaratmak gibi bir hedefi dile getirirken, Terakki Partisi daha çok büyük toprak aristokrasisinin çıkarlarını koruyan bir parti olarak ortaya çıkmıştır.

-40- Halk Partisi’nin kazandığı 1921 genel seçimleri sonrasında siyasal alandaki en önemli gerilim, hükümette içişleri bakanı olarak yer alan Ahmet Zog’un icraatları karşısında yükselen tepkiler etrafında gelişmiştir. Zog’un, geleneksel liderlerin tepkisini çeken silahsızlandırma reformu gibi uygulamalarının yanı sıra, Kosova sınırına yakın Mirdita ve civarındaki bölgelerin Kosova ile birleşme çabalarına karşı çıkarak Sırp yönetimi ile (Sırp-Hırvat- Sloven Krallığı içinde) ile işbirliğine gitmesi ve dahası Sırp yönetiminin baskılarından kaçan Kosovalı Arnavutların Arnavutluk’a sığınmasını engellemesi girişimleri 1921 yılında Mirdita bölgesinde ayaklanmalara neden olmuştur.

-41- Bu ayaklanmaların silah gücüyle bastırılması ve tarafsız bir kabinenin kurulması ortamı yatıştırmaya yeterli olmamıştır. İkinci bir gerginlik Kosova ile Arnavutluk’un birleşmesi taraftarlığı ile bilinen ve 1918 yılında bu amaçla kurulmuş olan Kosova Komitesi’nin liderlerinden olan

-42- Hasan Priştina’nın bu kabinenin başbakanını emrindeki Kuzeyli ve Kosovalı silahlı adamlarının yardımıyla tehdit ederek istifaya zorlaması ve kendisinin Yüksek Konsey tarafından başbakan olarak atanmasıyla yaşanmıştır. Ancak Hasan Priştina’nın başbakanlığı sadece 5 gün sürmüştür. Ardından Xape Ypi başbakanlığında kurulan yeni hükümet ise 1922 yılında Mirdita bölgesinde patlak veren yeni bir ayaklanma ile baş etmek zorunda kalmıştır. İçişleri Bakanı Ahmet Zog’un bu ayaklanmanın bastırılmasında önemli rol oynamasıyla parlayan yıldızı ona hemen ertesinde kabine başkanlığını getirmiştir

-43-. Bu görevini 1923 genel seçimleri sonrasında yeni bir hükümet kurulana kadar sürdürmüştür. Hasan Priştina’nın yurtdışına kaçması ile bir süreliğine bastırılmış olan muhalefet, 1923 genel seçimleri sonrasında yükselen Zog karşıtı hareketlerde kendini göstermiştir. Yükselen muhalefet bu gücünü bir süredir parti içinde Zog ile yollarını ayırmış olan Fan Noli’yi 1924 yılında bir tür darbe ile iktidara getirerek göstermiştir.

-44- Güneyli bir Arnavut olan Fan Noli, Arnavutların Osmanlı’ya karşı bağımsızlık mücadelesi içinde yer almış, ABD’ye gittikten sonra bu ülkede vaazın Arnavutça dilinde verildiği Müstakil Ortodoks Kilisesi’nin kuruluşuna öncülük etmiş, 1920 Lushnja Kongresi’ne Amerikalı Arnavutların temsilcisi olarak katılmış ve bağımsızlık sonrasında iktidarda bulunan Halk Partisi içinde siyasete devam etme kararı almış bir şahsiyet idi. Arnavutluk’ta Amerikan tarzı bir demokrasi kurma projeleri ile bilinen Fan Noli kısa sürede Parti içinde Zog ile ters düşmüştür. Özellikle 1922 yılında Zog’un Terakki Partililer ile yakınlaşması neticesinde belirginlik kazanan ve Fan Noli’nin ayrı bir parti kurması ile sonuçlanan Noli-Zog karşıtlığı, 1923 genel seçimleri sonrası kurulan Terakki Partisi iktidarı döneminde patlak veren Zog karşıtı ayaklanmalar sonrasında Fan Noli’nin iktidara gelmesi ile sonuçlanmıştır. Esas destek tabanını güneyli Ortodoks Arnavutlar arasında bulan Fan Noli’ye özellikle kuzeyli Arnavutların Zog karşıtlığı temelinde verdiği destek, kısa sürede gücünü yitirmiştir. Amerikan tarzı bir demokrasi kurarak, Arnavutluk’u Balkanlar’ın İşviçresi haline getirme hayali kuran Fan Noli’nin radikal bir toprak reformu, feodal sistemin kaldırılması, bürokrasinin küçültülmesi gibi bazı kesimlerce fazla radikal buluna programının yanı sıra, dış politikada Sovyetler Birliği’ni tanıması gibi girişimleri hem içeride hem de dış ülkelerde bazı endişeler yaratmıştır. Bunun yanı sıra beş ay kadar süren kısa iktidarı döneminde ekonomik, mali ve siyasal alanda somut projeler ortaya koyamamış olması da ülkede belirsizliklere ve huzursuzluklara yol açmıştır.

-45- Öte yandan Kosova konusunda radikal bir program izlemekten kaçınmıştır. Uluslararası kamuoyunu kızdırmaktan kaçınan ve ayrıca Balkan komşularını yatıştırma yolları arayan Fan Noli, kendisine destek vermiş olan Zog karşıtı Kosova Komitesi üyelerine kurduğu kabinede yer vermemiştir. Bunun yerine, sadece iktidara gelmesinde aldığı destekten dolayı değil, aynı zamanda, hem iyi bir idealist, hem de Woodrow Wilson’ın sunduğu yeni dünya düzenine kendini adamış birisi olarak, Kosovalı Arnavutların azınlık haklarından yeterince yararlandırılmadığını düşünen Noli, bu konudaki çabalarını Milletler Cemiyeti düzeyinde sürdürme yolunu seçmiş ve böylelikle onların kötü koşullarını düzeltmeyi ümit etmiştir. Belgrad’ın, Kosova Komitesi’nden gördüğü destek nedeniyle Fan Noli’ye duyduğu düşmanlık, yurtdışına kaçan Ahmet Zog’a destek olarak ortaya çıkmıştır. Belgrad’ın desteğini arkasına alan Zog, ülke içindeki huzursuzluklardan da cesaret alarak, Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın-

46- ordusunun yardımıyla, Aralık 1924’de Arnavutluk’a girmiş ve iktidarı devralmıştır.

-47- 1920-1924 yılları arasındaki kısa bir demokratik deneyim sonrasında Arnavutluk İkinci Dünya Savaşı’na kadar Zog’un otoriter yönetimi altında idare edilmiştir. Zog’un 21 Ocak 1925’de cumhuriyetin ilanıyla başlayan devlet başkanlığı görevi 1928 yılında monarşinin ilanı sonrasında kral unvanı ile devam etmiştir.Zog’un 3 yıllık devlet başkanlığı dönemindeki ilk icraatlardan biri, bağımsızlığın, iki başlı kartalla sembolize edilen bayrağın ve başkent olarak Tiran’ın teyit edilmesi olmuştur. Bunun yanı sıra Arnavutça resmî dil olarak kabul edilirken devletin resmî dininin olmadığı ve tüm dinlere karşı tarafsız olduğu ilan edilmiştir. 2 Mart 1922’de anayasanın kabulü sonrasında iki başlı bir yasama meclisinin oluşturulması kararı alınmıştır. Bu dönemde bir takım demokratik düzenlemelerin yanı sıra Zog karşıtı Arnavut Yurtseverlere yönelik suikast girişimleri ve muhalefetin yurt dışına sürülmesi gibi baskıcı uygulamalar da olmuştur.

-48- Bir başka bir gelişme ise dinin ulusallaşması alanında görülmüştür. 1922 yılında Ortodos kilisesinin dış kontrolü kaldırmasıyla başlayan bu süreç (1937 yılına kadar İstanbul Fener Rum Patrikhanesi tarafından tanınmamıştır), 1923 yılında Müslüman topluluğun Türk Halife’den bağımsızlıklarını ilan etmesi ile devam etmiştir. Vatikan ile güçlü bağları bulunan Katolikler ise ulusallaşmaya karşı uzun bir süre direnç göstererek Zog yönetiminin tepkisini çekmişlerdir. Dinin ulusallaşması yönündeki bu gelişmelere rağmen Arnavutlar arasındaki dinsel bölünmüşlüğün birleşik eyleme geçmedeki bölücü özelliği ve ilk Arnavut yurtseverlerin ( Pashko Vasa, Sami Frasheri, vb. gibi) bu konudaki uyarıları hafızalarda korunduğu için, dinin, Arnavut siyasal ve sosyal yaşamında belirleyici olmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Devletin resmî bir dininin olmadığı, ancak dinsel pratiğin özgürce yapılabileceği ve hiçbir alanda hiçbir dine üstünlük tanınmayacağı şeklindeki resmî kabule karşılık, “Arnavutlukçuluk” resmî düzeyde kabul gören en üstün değer olarak her alanda dinin önüne geçirilmeye çalışılmıştır. Okullardaki eğitim kitaplarından, dinî ilahilere, duvarlara asılan resimlerden, heykellere ve sembollere kadar her alanda Arnavut ulusunu idealize eden bir söylem hâkim kılınmaya çalışılmıştır. Bu girişimleri 1930’lu yıllarda çocuklara evrensel Hristiyan ve Müslüman isimler yerine tarafsız Arnavut isimlerinin verilmesi gibi kampanyalar da izleyecektir. Yine aynı yıllarda “din böler yurt severlik birleştirir” ya da “Bizim dinimiz Arnavutçuluktur” türünden sloganlar da eksik olmamıştır. Tüm bu önlemlere rağmen bu dönemde farklı dinî grup liderleri arasında karşılıklı sert polemiklerin yaşandığı da olmuştur.