HAREZMİ-Dünya´da matematikte ilk defa sıfır sayısını kullandı ve öğretti

Burada kıymetli bilginlerinden ders aldı ve kendini yetiştirdi.

Zamanın Abbasi halifesi Me’mûn’dan (813-833) büyük yardım ve destek gördü. Me’mûn kurduğu kütüphanenin idaresini Harezmi’ye verdi.

Böylece o zamana kadar gelebilen matematik ve astronomi kaynaklarını inceleme olanağı bulan Harezmi, Bağdat’taki bilimler akademisi olan Darülhikme’de görev aldı.

Bütün gereksinmesi Halife tarafından karşılanan Harezmi, Bağdat’ta ve gezilerinde matematik, astronomi ve coğrafya alanında önemli araştırmalar yaptı. 830 senesinde heyet başkanı olarak bilimsel araştırmalar yapmak için Afganistan yoluyla Hindistan’a gitti.

Halifenin isteğiyle Bağdat’taki Şamasiye ve Şam’daki Kasiyûn rasathanelerindeki rasat heyetiyle, yeryüzünün bir derecelik meridyen yayının uzunluğunu ölçmek için Sincar Ovasına gönderildi.

Harezmi, ilk defa birinci ve ikinci dereceden denklemleri analitik yöntem, bir bilinmeyenli denklemleri de cebirsel ve geometrik yöntemlerle çözmenin kurallarını ve düzenini buldu.

ı 0 sayısını kullandıktan sonra matematik artık çoklu rakamlarla düzenli yeni hesaplar yapabilir hale geldi, matematiğin gelişmesi sanayide buluşlar döneminin başlamasına neden oldu, düşün bilim, sosyal bilim ve diğer tüm bilim dallarında yeni arayışları da beraberinde getirdi.

Cebir bilimini, yöntem ve düzen içinde ilk defa kendisi ortaya koydu.
Harezmi’ye gelinceye kadar cebir adı altında olmamakla beraber, cebire ait birçok mevzular yer almıştır.
Harezmi, bunları yeni biçim ve buluşlarıyla düzenli bir duruma getirerek cebir ismi altında topladı. CEBİR sözcüğü Harezmi’nin “El’Kitab’ül-Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap) adlı yapıtından gelmektedir.
Bu yapıt aynı zamanda doğu ve batının ilk ve tek cebir kitabı olma özelliğini taşımaktadır.
Matematik alanındaki çalışmaların [cebir]in temelini oluşturmuştur.
Bir dönem bulunduğu Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır.
Harezmî’nin bu konuda yazdığı kitabın Algoritmi de numero Indorum adıyla Latince’ye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve sıfır, 12. yüzyılda batı dünyasına sunulmuştur.
Hesab-ül Cebir vel-Mukabele adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin düzenli çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir.
Bu nedenle Harezmî (Diophantus ile birlikte) “cebirin babası” olarak da bilinir.
Batıdaki “algebra” ve bunun Türkçe ’deki karşılığı olan “cebir” sözcüğü, Harezmî’nin kitabındaki ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan “el-cebr”den gelmektedir.
Matematik ile alakalı eserleri
.El- Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’lMukabele
.Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
.El-Mesahat
.
Coğrafya ile alakalı eserleri
.Kitab surat al-arz
.
Tarih ile alakalı eserleri
Kitab’ul Tarih

Harezmi’nin diğer eserleri şunlardır:
Kitabun fil Coğrafya, Kitabün fil-Hisab vel-Hendese vel-Mûsiki, Kitabun fit-Tarikati Marifet-il-Vakt bi Vesatat-iş-Şems,
Sun-il-Usturlab, Kitabun fil-Cem’i vet-Tarh, Kitab-ut-Tarih, Kitabu-Sûret-il-Erdi ve Coğrafiyyetiha, Kitab-ül-Macisti,
Kitabu Zic-il-Harezmi, Kitabu Takvim-il-Büldan.

Harizmi, cebiri bir bilim dalı haline getiren, zamanın en kapsamlı matematik kitabını yazan bilgindi. En önemli eseri, Hisabü’l-Cebir ve l’Mukabele’dir. Harizmi kitabını yazarken, bilinmeyen için “şey”, a ve b katsayıları için “dirhem” ve x ile katsayı çarpımları için de “kaab” sözcüğünü kullanmıştı. İspanyolca’ya “xay” olarak çevrilen “şey” kelimesi, zamanla değişerek, matematikteki ünlü “x” kavramına dönüştü.

Metin Cansız
Bilgiler çok çeşitli yazılardan derlemedir. Farkındalık oluşturmak için derlenmiştir. Ekim 2018
RESİM : METİN CANSIZ