30 yıl önce Belarus’ta bir orman otelinde tarih yazıldı

7 Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin sonu imzalandığında.

Otmar Lahodynsky

Viyana’daki yaşlı beyler, 30 yıl önce 7 ve 8 Aralık 1991’de Sovyetler Birliği’ni dağıtma anlaşmasının imzalanmasının koşullarını gözle görülür bir şekilde duygusal olarak anlattılar. „Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) Kuruluş Anlaşması“nın halen yaşayan imzacılarından veya katılımcılarından dördü 17 Kasım 2021’de Viyana Diplomatik Akademisi’nde bir araya geldi.

Avusturya Avrupa ve Güvenlik Politikası Enstitüsü’nün (AIES) veya iki yıl önce doğu Ukrayna’daki AGİT barış görüşmelerinde önemli bir rol oynayan Avusturyalı diplomat Martin Sajdik’in girişiminin davetini kabul ettiler.

O sırada Belarus ormanındaki bir otelde olanlar, katılımcılar, yani üç Sovyet cumhuriyeti Belarus, Rusya ve Ukrayna’nın devlet ve hükümet başkanları tarafından aslında hiç planlanmamıştı.

Gündem gibi bir şeyden eser yoktu.

Beyaz Rusya eski devlet başkanı Stanislav Shushkevich’e göre, Belaruslular esas olarak sadece Rusya’dan enerji tedariki hakkında konuşmak istediler. Shushkevich, sağlık nedenleriyle video konferans yoluyla bağlanan dört katılımcıdan sadece biriydi.

v. l. n. Kravchenko, Fokin, Sajdik, Burbulis

30 yıl önceki karar toplantısından önce, dört yaşlı adam Sovyetler Birliği’nin artık var olmayacağı konusunda hemfikirdi. Eksik olan tek şey de jure fesih sözleşmesiydi.

Dönemin Ukrayna Başbakanı Witold Fokin (* 1932) Çarşamba günü Viyana’da, karla kaplı ormanda ne ihanet ne de komplonun yaşanmadığını söyledi. “Vatanımızı ve oradaki refahı düşündük” dedi.

Ancak bundan kısa bir süre önce, Sovyet Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’dan, Sovyetler Birliği’nin yeni bir yapıda varlığını sürdürmesini sağlayacak yeni bir ittifakı imzalaması yönünde baskı vardı. Fokin, „Ukrayna’nın bağımsız ve egemen bir devlet olma konusunda gerçek bir şansı olduğu aklıma geldi“ dedi.

Dönemin Rusya Başbakan Yardımcısı Gennadi Burbulis (1945 doğumlu)

Ukraynalı, o sırada sarhoş olan politikacıların bir dünya gücünün kaderini belirlediği söylentisini yalanladı. “Büyük bir konsantrasyonla çalıştık. Tabii ki zor bir iş gününden sonra biraz viski ve votka içtik. Ama şunu da belirtmek gerekir ki o zamanlar şimdi olduğumuzdan 30 yaş daha gençtik” dedi. Ancak ertesi sabah, herkes yeniden ayıktı.

Rusya için anlaşmayı Boris Yeltsin ile birlikte imzalayan zamanın Rusya Başbakan Yardımcısı Gennadi Burbulis (1945 doğumlu), Sovyetler Birliği’nin sonunda Ukrayna için merkezi bir rolden söz etti. Burbulis, cumhurbaşkanlığı seçimleri ve Ukrayna nüfusunun %90’ının Ukrayna’nın bağımsızlığı için oy kullandığı 1 Aralık 1991’deki referandum sırasında, Ukrayna’nın „yüzyıllarca süren egemenlik arayışı için olağanüstü bir meşruiyet kazandığını“ vurguladı.

Belovezh Ormanı’na yaptıkları geziden önce, Sovyet Devlet Başkanı Gorbaçov, Boris Yeltsin’e Sovyetler Birliği’ni yenilemek için bir anlaşmanın müzakere edilip edilemeyeceğini sordu. Ancak Ukrayna heyeti bunun mümkün olmadığını belirtmişti. Rus politikacı, „Ukrayna Devlet Başkanı Leonid Kravchuck, Kremlin’in nerede olduğunu ve bu Gorbaçov’un kim olması gerektiğini bilmediğini söyledi“ dedi. Buna ek olarak, Ukraynalılar her türlü konfederasyonu da dışladılar.

Bu nedenle, sonunda Rusça’da İngiliz „Commonwealth“ olarak çevrilen „sodrushestvo“ kelimesi kullanıldığını Burbulis açıkladı. Dostluk ve güvene dayalı, yükümlülükler olmadan gelecekteki işbirliklerinden bahsediyorduk dedi. Ancak, Ukrayna’nın tutumu nedeniyle 8 Aralık’taki anlaşmanın arkasındaki itici güç Yeltsin’di, Belarus Dışişleri Bakanı Pyotr Kravchenko Viyana’da iddia etti. O sırada Kravchenko’nun Rus mevkidaşı ve Yeltsin’in yakın meslektaşı olan Andrey Kozyrev, Kravchenko’yu 7 Aralık’ta Belovezh Ormanı yolunda bir uçakta planlanan anlaşma hakkında şaşırttı. Anlaşmanın metni daha sonra 8 Aralık gecesi hazırlandı. Kravchenko, sadece anlaşmada değişiklik isteyen Ukrayna heyetinin pasifliğini de bildirdi. Başlangıçta bir „demokratik devletler topluluğu“ndan söz ediliyordu. Ancak Ukraynalı müzakerecilerden biri, 1 Aralık 1991’deki Ukrayna bağımsızlık referandumuyla bağlantılı olarak “demokratik”in “bağımsız” olarak değiştirilmesinde ısrar etti.

Bir katılımcı, anlaşmanın halihazırda Ukrayna, Beyaz Rusya ve Kazakistan’dan Sovyetler Birliği’nin yasal halefi olarak Rusya Federasyonu’na nükleer silah transferini öngördüğünü duyduğuna şaşırdı. Yeni devletlerin toprak bütünlüğüne karşılıklı saygı da önsözde kararlaştırıldı.

Bu, imparatorlukların çöküşünün genellikle her zaman şiddetli huzursuzluklara yol açtığı Sovyetler Birliği’ne büyük ölçüde barışçıl bir son getirmişti.

Yeni devletlerin toprak bütünlüğüne karşılıklı saygı da önsözde kararlaştırıldı. Kısa bir süre sonra, Yugoslav devletinin dağılması aslında on binlerce kurbanın olduğu bir savaşla sonuçlandı.

Ancak Sovyetler Birliği’nin dağılma anlaşması yazıldığında, imzacılar başlangıçta dünya tarihinin karlı Belarus ormanlarında yazıldığından habersizdiler. Ertesi sabah radyoda Sovyet marşını duyduklarında gözyaşlarına boğuldular.

Çünkü tüm kusurlarına rağmen, Sovyetler Birliği, çağdaş tanıkların da iyiliği için çalışmaktan hoşlandığı bir „büyük devlet“ idi. Sovyetler Birliği de başta ABD olmak üzere diğer dünya güçlerine karşı bir denge unsuruydu. Şaşırtıcı bir şekilde, Rus Burbulis, en az nostaljik olanıydı: „Sovyetler Birliği, haklı olarak çözülmüş olan“ totaliter bir devletti“ dedi.

Belovezh Ormanı’nda buluştuktan kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği dünya haritasından kayboldu ve 18 yeni devlet kuruldu. Bağımsızlığını ilk ilan eden üç Baltık devletiydi. Aylarca Sovyet devletini yenilenmiş haliyle kurtarmaya çalışan Sovyet Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov, 25 Aralık 1991’de istifasını açıklamış ve orak çekiçli kırmızı bayrak Kremlin’den kaldırılmıştı.

Bu satırların yazarı o sırada Brüksel’de bir muhabirdi. NATO dışişleri bakanlarının toplantısı 1991 yılının Aralık ayı ortalarında Brüksel’de gerçekleşti. Bir süredir olduğu gibi, Sovyetler Birliği büyükelçisi de dahil olmak üzere Barış için Ortaklık ülkelerinin temsilcileri davet edildi. Boris Yeltsin’den, Batı ittifakıyla daha sonra „üyeliği“ bile içerebilecek bir iş birliği sözü verdiği bir mektubu okudu. Ardından Rus büyükelçisi, soyu tükenmiş Sovyetler Birliği’nin tüm sembollerinin kaldırılmasını ve şimdi büyükelçisi olduğu Rusya Federasyonu’nun yeni bayrağının çekilmesini istedi. Ancak bu henüz mümkün değildi. Bu nedenle, NATO yetkilileri devreye girdi ve aceleyle Sovyetler Birliği’nin yükseltilmiş kırmızı bayrağını bayrak direğinden kaldırdı.

2005 yılında Kremlin lideri Vladimir Putin, Sovyetler Birliği’nin dağılmasını yirminci yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi olarak nitelendirdi. Siyasi isteği sorulduğunda, daha sonra mümkün olsaydı Sovyetler Birliği’ni yeniden canlandıracağını söyledi.

Otuz yıl önce, Belarus ormanındaki Sovyet deneyinin tabutuna son çiviyi çakan politikacılar bu fikri uzaktan bile düşünmezlerdi. İnanılmaz, son otuz yılda her şey ne kadar değişti. (yenivatan.at tarafından İngilizce’den çevrilmiştir)

Relevante Artikel

Back to top button
Cookie Consent mit Real Cookie Banner