Viyana: Sefarad Türk Cemaatine Ait Sinagogun Yıkılmasının Anılması
Zirkusgasse adresindeki “Türk Tapınağı” olarak anılan sinagog katliam gecesi yıkılmıştı
Viyana’daki Sefarad Türk Cemaatinin merkezi 1938 yılına kadar Zirkusgasse 22 adresinde bulunuyordu. Adıgeçen Cemaat, 13 Eylü Çarşam ba belediye konutu bulunan bu yerde 1885-1887 yılları arasında Türk Tapınağı olarak anılan bir sinagog inşa ettirdi. Sinagog 1938 yılında 9 Kasım’ı 10 Kasım’a bağlayan katliam gecesinde yakılarak yıkıldı.
Eyalet Şehircilik Bakanı Michael Ludwig, Türkiye Cumhuriyeti’nin temsilcisi olarak Ekselansları Büyükelçi Mehmet Ferden Çarıkçı, Avusturya Yahudi Cemaati Başkanı Sayın Oskar Deutsch ve Türk Musevi Cemaati eski Başkanı Sayın Silvyo Ovadya ve Türk Kültür Derneklerin den bazı üyeler bu vahim olayın kurbanlarını andılar ve Viyana belediye konutuna yerleştirilen yeni bir anma plaketinin açılışını yaptılar.
Eyalet Şehircilik Bakanı , „1938 yılının Kasım ayındaki katliamla altı milyon Yahudi’nin toplu kıyımı başlıyor. Türk Tapınağıyla birlikte toplam 42 sinagog ve ibadethane yıkılıyor. Yahudi çocuklar, kadın v erkekler aşağılanıp dövülüyorlar. Bunlar arasında 27 kişi hayatını kaybediyor. Bu vahşi döneme ait hatıralarını hepimiz canlı tutalım” vurgusunda bulundu. Ludwig bu bağlamda Viyana Belediyesi’nin aktif eğitim çalışmalarına dikkat çekti ve aynı zamanda hala aktif olan ve yabancı düşmanlığı ve nefreti yayan aşırı sağcı gruplara karşı uyarıda bulundu. Eyalet Bakanı Ludwig bilhassa anma plaketinin girişimini başlatan Dr. Peter Schönthal’a şükranlarını ilettiyorum“ dedi.
Büyükelçi Mehmet Ferden Çarıkçı, “İstanbul’da, Avusturyalı Yahudiler tarafından inşa edilen Yüksekkaldırım Aşkenaz Sinagogu 100 yılı aşkın süredir hala ayaktayken, Viyana Türk Yahudi Sinagogu’nun, nam-ı diğer Türk Mabedi’nin yıkılarak tarihe gömülmüş olması üzüntü vericidir. Türk Mabedi’nin hatırasının yaşatılması büyük önem taşımaktadır” dedi.
Avusturya Yahudi Cemaati Başkanı Oskar Deutsch, “halka arasında zengin kültüre sahip Sefarad Cemaati ilgili fazla bilgi mevcut değil artık. Yeni bir anma plaketi ile hem Kasım pogromu kurbanları anılıyor, hem de Viyana’daki Türk Sefarad Yahudilerinin yeşerme dönemi hatırlanıyor” vurgusunda bulundu.
Türk Musevi Cemaati eski Başkanı Sayın Silvyo Ovadya, “Kökleri Osmanlı İmparatorluğu dönemine uzanan Viyana’daki Sefarad Yahudileri Topluluğu ve Sinagogu’nu anma töreni vesilesiyle burada bulunmaktan büyük memnuniyet duyuyorum.“ dedi.
Bu vesileyle, benim yakınlarımın da bulunduğu Edirne’deki Büyük Sinagog ile Viyana’daki Sefarad Sinagogu arasındaki yakın bağa dikkat çekmek isterim. Biz Türkiye’deki Yahudi toplumu olarak bugün Avrupa’nın üç büyük sinagogundan biri olan Edirne Sinagogu ile İstanbul’daki Avusturya Sinagogunda tüm ibadetlerimizi ve sair etkinliklerimizi serbestçe yerine getirebilmenin mutluluğunu yaşıyoruz” ifadelerini kullandı.
Türk Tapınağı
Viyana’daki Sefarad Türk Cemaatinin merkezi 1938 yılına kadar Zirkusgasse 22 adresinde bulunuyordu. Adıgeçen Cemaat, bugün belediye konutu bulunan bu yerde 1885-1887 yılları arasında Türk Tapınağı olarak anılan bir sinagog inşa ettirdi. Kemer ve mozaiklerin hâkim olduğu Neo Berberi mimari inşaat stili üzerine uzmanlaşmış olan Viyanalı mimar Hugo Ritter von Wiedenfeld (1852-1925) inşaatın planlanmasıyla görevlendirildi.
Takdir Gören Sanat Eseri
Sinagogun taslağı da Berberi mimarisinin, bilhassa da İspanyol El Hamra Sarayı’nın izlerini taşıyordu; muhtemelen esasen İspanya kökenli olan Sefarad Yahudilere hürmet göstergesi olarak planlanmıştı. Tapınak 18 Eylül 1887 tarihinde yapılan bir törenle açıldı. Caddeye bakan cephede minareye benzeyen küçük kulelerin bulunduğu ihtişamlı bir taş anakapı bulunuyordu ve buradan ön avluya giriliyordu. Arkasında tapınağın zengin süslemeli bina cephesi ve onun üzerinde yıldız şeklinde pencerelere sahip on iki metre yüksekliğinde bir kubbe yer alıyordu. Sekiz köşeli ibadet alanı mermer ve altınla bezeliydi. 600 kişilik kapasiteye sahip tapınak Avrupa’nın en büyük Türk sinagoguydu. Orta Avrupa’nın en ihtişamlı tapınaklarından biri olarak kutlanan sinagog çok sayıda başka Sefarad tapınakları için de örnek teşkil etmiştir.
Alevler İçinde
Zirkusgasse adresindeki Türk Tapınağının ülke sınırlarının ötesinde de takdir gören ihtişamı bugün ancak siyah beyaz fotoğrafların vasıtasıyla tasavvur edilebilir. Türk Tapınağı Viyana’daki diğer 41 sinagog ve ibadethaneyle birlikte 1938 yılında 9 Kasım’ı 10 Kasım’a bağlayan katliam gecesinde yakılarak yıkıldı. Arsa 1952 yılında Yahudi Cemaati’ne iade edildi ve 1975 yılında Viyana Belediyesi tarafından satın alındı. Belediye 1985-1987 yılları arasında, sinagogun inşaatından tam 100 yıl sonra burada bir konut inşa etti.
Anadolu Ajansı ise haberi şöyle verdi:
Avusturya’da Naziler tarafından yakılan sinagog için anma töreni
– ViyanaBelediyesi, Osmanlı Sefarad Yahudileri tarafından 1887 yılında inşa edilen sinagogun, 1938’de Naziler tarafından yakılarak yıkılması nedeniyle anma programı düzenledi
– Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi Çarıkçı: „Türkiye, Yahudi vatandaşlarını korumak için bir hukuk mücadelesi verirken aynı zamanda Avrupalı ırkçılara karşı çetin ve çetin olduğu kadar da onurlu bir mücadele yürütmüştür“
VİYANA (AA) – Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi Mehmet Ferden Çarıkçı, „Türkiye, Yahudi vatandaşlarını korumak için bir hukuk mücadelesi verirken aynı zamanda Avrupalı ırkçılara karşı çetin ve çetin olduğu kadar da onurlu bir mücadele yürütmüştür.“ dedi.
Viyana Belediyesi, Osmanlı Sefarad Yahudileri tarafından 1887 yılında inşa edilen ve „Türk mabedi“ olarak bilinen sinagogun, 9-10 Kasım 1938 tarihinde Naziler tarafından yakılarak yıkılması münasebetiyle anma programı düzenledi.
Belediye, yıkılan sinagogun bulunduğu yere, üzerinde mabedin geçmişi ve Naziler tarafından yıkılmasını anlatan bir tabela astı.
Törende konuşan Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi Mehmet Ferden Çarıkçı, 1798 tarihli Pasarofça Antlaşması’nın, Osmanlı tebaasına ikamet ve ticaret serbestisi veren hükmü çerçevesinde Sefarad Yahudilerinin çoğu zaman Avusturya’da yaşayan Yahudilere oranla daha iyi koşullarda yaşamlarını sürdürdüklerini anlattı.
Sefarad Yahudilerinin her zaman Osmanlı kimliğini koruduklarına işaret eden Çarıkçı, özellikle 18. ve 19. yüzyılda iki ülke arasındaki en önemli bağı bu grubun oluşturduğunu ifade etti.
Çarıkçı, 2. Dünya Savaşı döneminde Avrupa genelinde Musevi toplumuna yönelik işlenen soykırıma dikkati çekerek, şunları söyledi:
“Türkiye, Yahudi vatandaşlarını korumak için bir hukuk mücadelesi verirken aynı zamanda Avrupalı ırkçılara karşı çetin ve çetin olduğu kadar da onurlu bir mücadele yürütmüştür. Şüphesiz ülkemizin bu mazlumların yanında yer alma politikası, ırkçılık, yabancı düşmanlığı, antisemitizm ve İslam düşmanlığının maalesef tekrar yükselmekte olduğu günümüzde de devam etmektedir.”
Avusturya Viyana Eyaleti Şehircilik Bakanı Michael Ludwig ise Osmanlı Sefarad Yahudilerine ait sinagogun Avusturya ve Osmanlı devletini birleştiren önemli unsurların başında yer aldığını belirtti.
Ludwig, 9-10 Kasım 1938 tarihinde Naziler tarafından sistemli olarak Avrupa genelinde Yahudi toplumuna yönelik zulüm ve katliamların yapılmaya başlandığını dile getirerek, Nazilerin, Avusturya’da aralarında Osmanlı Sefarad Yahudilerine ait olan Türk mabedinin de bulunduğu 41 sinagog ve çok sayıda dini yerleşkenin yakılıp yıkıldığını anlattı.
2. Dünya Savaşı döneminde birçok Yahudi vatandaşın Nazi zulmünden kaçarak Türkiye’ye sığındığını kaydeden Ludwig, Türk Yahudileri anısına asılan tabelanın Viyana’da birlikte yaşamı sembolize eden büyük bir işaret dolduğunu vurguladı. Ludwig, “Yabancı düşmanlığını tetikleyen nefret söylemine karşı birlikte bir duruş sergileyeceğimiz her işaret, her plaket, bizim için çok büyük bir anlam ifade ediyor.” şeklinde konuştu.
Eski Türk Musevi Cemaati Başkanı Silvyo Ovadya da Sefarad Yahudileri anısına açılan bu tabeladan ötürü duyduğu memnuniyeti dile getirerek, Edirne’de bulunan büyük sinagog ve Viyana Sefarad Yahudilerine ait sinagog arasındaki yakın ilişkiyi anlattı.
Ovadya, Türkiye’de yaşayan Musevi cemaati mensupları olarak hem İstanbul’da hem de Edirne’deki sinagoglarda dini vecibelerini özgürce ifa ettiklerini sözlerine ekledi.
Törene, ayrıca Avusturya Yahudi Cemaati Başkanı Oskar Deutsch, Türkiye’nin Viyana Başkonsolosu Tayyar Kağan Atay ve vatandaşlar katıldı.
