İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi bir helikopter kazasında hayatını kaybetti. Bu açıklama İran hükümetinden bir temsilci tarafından Pazartesi günü Reuters haber ajansına yapıldı. Helikopterde 63 yaşındaki Raisi ile birlikte bulunan Dışişleri Bakanı Hossein Amirabdollahian da hayatını kaybetti. İran haber ajansı Mehr’e göre Pazar günü ülkenin kuzeybatısında meydana gelen kazada helikopterdeki tüm yolcular hayatını kaybetti.
Bir hükümet temsilcisi daha önce helikopterin enkazının dağlık arazide saatler süren arama çalışmalarının ardından bulunduğunu açıklamıştı. İranlı kaynaklara göre helikopter kazada tamamen yanmış ve yoğun siste dağlık arazide uçarken düşmüştü.
Bir hükümet temsilcisine göre ülkenin kuzeybatısında meydana gelen kazada helikopter tamamen yandı. Raisi, Pazar günü öğleden sonra Dışişleri Bakanı Amirabdollahian ile birlikte Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile yaptığı görüşmeden dönerken uçakları radardan kayboldu. Birlikte komşu ülkede bir barajın açılışını yapmışlardı. Maiyet daha sonra toplam üç helikopterle İran’a geri döndü, ancak cumhurbaşkanlığı uçağı varış noktasına ulaşamadı. İran medyasında yer alan haberlere göre, kazanın meydana geldiği yer başkent Tahran’a 600 kilometreden fazla uzaklıkta, Azerbaycan sınırına yakın Jolfa yakınlarında bulunuyor.
Raisi ve Amirabdollahian Pazar günü öğleden sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile yaptıkları görüşmeden dönerken uçakları radardan kayboldu. Birlikte komşu ülkede bir barajın açılışını yapmışlardı. Maiyet daha sonra toplam üç helikopterle İran’a geri döndü, ancak cumhurbaşkanlığı uçağı varış noktasına ulaşamadı. Kazanın meydana geldiği yer başkent Tahran’a 600 kilometreden fazla uzaklıkta, Azerbaycan sınırına yakın Jolfa yakınlarında bulunuyor.
68 yaşındaki Mochber görevi devir alıyor.
Raisi ve Amirabdollahian’ın ölümlerinin ardından İran kabinesi bir kez daha acil olarak toplandı. Cumhurbaşkanı birinci yardımcısı Muhammed Mochber Pazar akşamı geç saatlerde bir toplantıya başkanlık etmişti. Protokole göre, Raisi’nin ölümü halinde hükümetin dizginlerini devralacaktı. 68 yaşındaki Mochber 2021 yılında sertlik yanlısı Raisi ile birlikte göreve gelmişti. Tüm devlet meselelerinde son sözü söyleyen ruhani ve siyasi lider Ayetullah Ali Hamaney’in yakın sırdaşı olarak kabul ediliyor. Anayasaya göre geçici cumhurbaşkanı olarak 50 gün içinde yeni bir cumhurbaşkanlığı seçimi yapmak üzere meclis başkanı ve yargı başkanıyla birlikte bir konsey oluşturması gerekiyor. Hamaney’in bu süreci hala onaylaması gerekiyor. Ancak halka şimdiden endişelenmemeleri çağrısında bulundu. Hükümet işlerinde herhangi bir kesinti olmayacaktır.
Türbülans dolu dönem
Raisi 2021’den beri cumhurbaşkanlığı görevini yürütüyordu. Sertlik yanlısı ve Ayetullah Hamaney’den sonra İran’ın en güçlü ikinci siyasetçisi olarak kabul ediliyordu. Bir buçuk yıl önce 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin gözaltında ölümünün ardından ülke çapındaki protestoların kanlı bir şekilde bastırılması emrini vermişti. Kazaya ilişkin ilk haberlerin ardından Amini’nin doğum yerinde şenlik ateşi olarak roketler patlatıldı. Haberlere göre güvenlik yetkilileri spontane kutlamaları bastırmaya çalıştı. Raisi ayrıca İslam Cumhuriyeti’nin tartışmalı nükleer programına ilişkin uluslararası müzakerelerde sert bir duruş sergilemişti.
Raisi ve Amirabdollahian’ın ölümleri İslam Cumhuriyeti’ni bir iç ve dış politika krizine sürükleyebilir. Özellikle Amirabdollahian, Gazze savaşının başlangıcından bu yana dışişleri bakanı olarak giderek daha fazla gündeme gelmiş ve müttefik ülkelere çok sayıda ziyaret gerçekleştirmişti. Raisi’nin halefi arayışının zor olması muhtemel.
Raisi anayasaya göre hükümetin başı olmasına rağmen oldukça zayıf bir cumhurbaşkanı olarak görülüyordu – özellikle de Hamaney’in devlet başkanı olarak daha güçlü bir konuma sahip olması ve her halükarda tüm stratejik konularda son sözü söylemesi nedeniyle. Raisi Ağustos 2021’de cumhurbaşkanı olarak yemin etti. Baş muhafazakâr din adamı böylece iki dönem görev yaptıktan sonra tekrar aday olmasına izin verilmeyen Hasan Ruhani’nin resmen halefi oldu. Siyasi sertlik yanlılarının önde gelen adayı ve dini lider Hamaney’in tercih edilen adayı ve hamisi olan Raisi, cumhurbaşkanlığı seçimlerini yüzde 62’nin biraz altında oy alarak kazandı.
Raisi’nin Hamaney’in halefi olacağı söyleniyordu
İran son zamanlarda, kısmen baş düşman ilan ettiği İsrail ile bölgesel bir savaşın yakın görünmesi nedeniyle, giderek daha fazla manşetlerde yer aldı. Raisi’nin görev süresi boyunca İslam Cumhuriyeti, Çin ve Rusya ile ekonomik ve askeri işbirliğini yoğunlaştırırken, kısmen İran’ın nükleer programı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle Batı ile ilişkiler soğudu. Batı ayrıca Tahran yönetimini ciddi insan hakları ihlalleriyle suçladı. Bununla birlikte, birkaç gün önce Körfez ülkesi Umman’da ABD ile yeni ve dolaylı görüşmeler yapıldığına dair haberler yeniden gündeme geldi.
Raisi 1960 yılında Meşhed’de doğdu ve otuz yılı aşkın bir süre yargıda çalıştı. Raisi 2019 yılında yargı başkanlığına atandı. Daha önceki savcılık görevinde, 1988’de siyasi muhaliflere yönelik çok sayıda tutuklama ve infazdan sorumlu olduğu söyleniyor, bu nedenle muhalifleri ona “Tahran Kasabı” lakabını takmıştı.
Bu arada uzmanlar da Raisi’yi Nisan ayında 85 yaşına basan Hamaney’in olası halefi olarak lanse ediyordu. Genç nesil artık İslam Cumhuriyeti’nin tüm sistemini giderek daha fazla eleştiriyor olsa da, Raisi özellikle ülke içinde baskı altındaydı. Son olarak hükümet başörtüsü takma zorunluluğu getiren tartışmalı politikasını sürdürerek halkın bir bölümünü daha da kızdırdı.
İran Cumhurbaşkanı’nın helikopteri ABD yapımı çıktı Ambargonun bedeli mi?
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin hayatını kaybettiği helikopter kazasıyla ilgili detaylar belli oldu. Reisi’yi taşıyan helikopterin Bell 212 tipi olduğu belirtildi. ABD menşeili olan helikopterin İran’daki havacılık sicilinin kötü olduğu biliniyor.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi helikopterinin düşmesiyle hayatını kaybetti. Helikopterde bulunan ve yaşamını yitiren diğer isimler Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Tebriz Valisi Malik Rahmeti ve İran lideri Ali Hamaney’in Tebriz Temsilcisi Muhammed Ali Al-i Haşim olarak açıklandı.
Olumsuz hava şartları, arama kurtarma ekiplerinin işini zorlaştırdı. Enkaza 15 saatlik arama çalışmalarının ardından ulaştılar. İran’daki hava kazalarının esas nedeni ABD’nin yıllardır devam eden ambargosu. İran, ABD ambargosu nedeniyle hava filosunu modernize edemiyor. Cumhurbaşkanı Reisi’yi taşıyan Bell 212 tipi helikopter ABD’de üretilmişti. Bu helikopter 1979 İslâm Devrimi’nden bu yana İran’a satılamıyordu. Daha önce de savunma ve ulaştırma bakanları ile İran’ın kara ve hava silahlı kuvvetleri komutanları uçak ya da helikopter kazalarında hayatını kaybetmişti.
Merkezi Fort Worth, Teksas’ta bulunan Amerikalı havacılık üreticisi Bell Textron Inc. tarafından üretilen Bell 212, ilk olarak 1960’ların sonlarında Bell 205’in bir evrimi olarak tanıtıldı. Bell 212 en son 1998 yılında üretildi. İlk uçuş tarihi 1968 olan helikopter, iki kanada ve çift motora sahip. Sivil işletmecilere pazarlanan helikopter, 1 pilot ile 14 yolcu taşıyabiliyor. Bell 212, kamu taşımacılığı, arama kurtarma, yangınla mücadele ve askeri operasyonlar da dahil olmak üzere çok çeşitli görevlerde kullanıyor. Pazar günü düşen İran’a ait Bell 212, devlet yetkililerini taşıyacak şekilde yapılandırılmıştı.
Reuters’ın aktardığına göre, İran hava kuvvetleri ve donanmasında toplam 10 Bell 212 var. Bell 212’nin en son ölümcül kazası, Eylül 2023’te, özel olarak işletilen helikopterin Birleşik Arap Emirlikleri açıklarında düşmesiyle kayıtlara geçti. İran’da bu türden en son kaza 2018’de yaşanmış ve dört kişi hayatını kaybetmişti.
AZANIN NEDENİ AMBARGOLAR OLABİLİR
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin yer aldığı helikopterin ise 1979 yılında üretildiği ifade edildi. Reisi’nin helikopterinin düşüş nedeni henüz bilinmezken, Tahran yönetiminin ABD ambargolarına maruz kaldığı ise bir gerçek.
CNN International yayınına bağlanan askeri analist Cedric Leighton, yaptırımlar nedeniyle yaşanan yedek parça teminindeki zorluğun kazada rol oynamış olabileceğine dikkati çekti.
AMERİKAN SUBAYININ DEĞERLENDİRMESİ: YEDEK PARÇA SORUNU
ABD Hava Kuvvetleri’nden emekli Albay Leighton, konuya ilişkin şu ifadeleri kullandı:
„Yedek parça İranlılar için kesinlikle bir sorun. Bunun yanı sıra İran’ın kuzeybatısındaki bölgede son birkaç gündür çok kötü hava koşulları var.“
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve heyetini taşıyan helikopterin Doğu Azerbaycan’da düşmesi akıllara Muhsin Yazıcıoğlu’nun ölümünü getirdi. Muhsin Yazıcıoğlu’nun içerisinde bulunduğu helikopter 25 Mart 2009’da Yozgat’a giderken Kahramanmaraş’taki Keş Dağı’na düşmüştü. Muhsin Yazıcıoğlu ile İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopterlerinin Bell marka ve Amerikan yapımı olması ve aynı hava şartlarında düşmesi suikast ihtimalini gündeme getirdi.
Sabah’ın haberine göre A Haber’de yayınlanan Canan Barlas’la Gündem programında Muhsin Yazıcıoğlu ile İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin helikopter kazaları arasındaki benzerlikler ele alındı. Uzmanlar her iki kaza arasındaki benzer noktaları masaya yatırd
Strateji ve Güvenlik Uzmanı İbrahim Keleş, Reisi’nin helikopter kazasıyla Muhsin Yazıcıoğlu helikopterinin kazası arasında çok fazla benzerlik olduğunu belirterek; „İki helikopterin de markası da aynı. Belli marka, Amerikan yapımı helikopterler. İkisi de sisli havada düştü. İkisinin de iklimi birbirine yakın. Muhsin Yazıcoğlu kazası Şubat ayında olmuştu. Bir de köylüler detayı var. İran’da da aramaya köylüler katılıyor. Muhsin Yazıcıoğlu kazasında da köylüler katılıyor“ dedi
“KOMPLO TEORİSİ DEĞİL”
Uluslararası İlişkiler Uzmanı Prof. Dr. İrfan Kaya Ülger ise bu işin perde gerisinde daha düşük ihtimalle birlikte CIA VE ABD’nin de olabileceğini söyledi. Orta Doğu politikasının şekillenmesinde İran’ın çok önemli bir faktör olduğunu belirten Ülger; „Son olarak İsrail zaten meydan okumuştu. Netanyahu, ‚Günü geldiğinde biz İran’a cevap vereceğiz‘ diye örtülü açık bir tehditte bulunmuştu. Bunlar da bu çerçeve de akla geliyor. Fakat bunların komplo teorisi olduğu da söylenemez“ diye konuştu.
İKİ OLAY DA BENZİYOR
Sabah Gazetesi Haber Müdürü Nazif Karaman Muhsin Yazıcıoğlu kazasında helikopterin bulunması zor bir yere düştüğünü belirterek; „Bu Reisi’nin olduğu helikopterde de öyle. Helikopter bulunamıyor. Muhsin Yazıcıoğlu’nun helikopteri de dağlık bir araziye düşüyor. Helikopterin cihazlarının hiçbirinden sinyal alınamaması. Alınsa bulunurdu. ‚Önce kurtarıldı durumu iyi‘ diye haberler çıkıyor. İki olay bu yönde de benziyor.” dedi.
REFORMCULAR HAVA FİLOSUNU MODERNİZE ETMEYİ DENEMİŞTİ
İran’da reformcular hükümeti yönetirken, Batı ile İran’ın hassas nükleer faaliyetlerinin sınırlandırılması ve uluslararası denetçilerin ülkeye girişine izin verilmesi karşılığında yaptırımların kaldırılmasını öngören bir anlaşma müzakere ederek ülkenin uçak filosunu modernize etmeyi amaçlamışlardı. Ancak eski ABD Başkanı Donald Tump’ın anlaşmadan çekilmesi ve yaptırımları yeniden uygulamaya koymasıyla bu çabalar sekteye uğradı.
Anayasa 50 gün içinde yeni seçimlerin yapılmasını öngörüyor
İran kabinesi Pazar akşamı acil bir toplantı için bir araya geldi. Cumhurbaşkanı birinci yardımcısı Muhammed Mochber akşam geç saatlerde toplantıya başkanlık etti. Protokole göre Mochber, Raisi’nin ölümü halinde onun yerine hükümet başkanı olacaktı. Anayasaya göre bu durumda 50 gün içinde yeni seçimlerin yapılması gerekiyor.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Raisi’nin ölümünden duyduğu üzüntüyü dile getirdi. “İran halkı, Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi’yle birlikte, hayatı boyunca ülkesine özveri ve bağlılıkla hizmet etmiş seçkin bir devlet adamını kaybetmiştir. Anısı her zaman kalplerimizde yaşayacaktır” diyen Aliyev, Pazartesi günü Bakü’de İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e gönderdiği taziye telgrafında şunları söyledi
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’yi taşıyan helikopterin, Azerbaycan sınırındaki baraj açılış töreni dönüşünde hava şartları nedeniyle sert iniş yaptığı kaydedildi. Reisi’yi taşıyan helikopterde aralarında Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın ve bazı İranlı yetkililer de bulunduğu bildirildi.
İran medyası daha önce olayla ilgili çelişkili haberler yayınlamıştı. İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi başlangıçta sadece cumhurbaşkanının konvoyundaki birkaç helikopterden birinin Pazar günü düştüğünü doğruladı. İran kabinesi Pazar akşamı geç saatlerde acil bir toplantı için bir araya geldi. Devlet haber ajansı IRNA’nın bildirdiğine göre toplantıya Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Mochber başkanlık etti. Mochber kurtarma operasyonu için ilave tedbirler alınmasına karar verdi. Protokole göre Mochber, Raisi’nin ölümü halinde hükümetin başı olacak.
İsrail kazada parmağının olduğu iddiasını red etti
Bir yetkiliye göre İsrail, Raisi ve Amirabdollahian’ın ölümünde parmağı olduğunu reddediyor. Bu arada Rusya Devlet Başkanı Putin, Raisi’nin İran-Rusya ilişkilerinin daha da gelişmesinde önemli bir rol oynadığını söyledi. Raisi’nin liderliği altında iki ülke arasındaki ilişkiler güçlendi. Çok sayıda Batılı devlete göre İran Rusya’ya, Moskova’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü saldırganlık savaşında kullandığı silahları tedarik ediyor – özellikle de Şahed insansız hava araçları Ukrayna’ya karşı savaşta kullanılıyor. Hem Gazze Şeridi’nde faaliyet gösteren İslamcı örgüt Hamas hem de Yemen’deki Husi milislerinin temsilcileri iki İranlı hükümet üyesinin ölümünün ardından başsağlığı diledi.( Reuters, İran Haber Ajansları, yenivatan.at)
