Macaristan: İdris Baba Türbesi elektrikli aydınlatma sistemi ile restore edildi

PÉCS- Macaristan’daki tek Orta çağ Müslüman mezarı olarak Pécs şehrinin Rókusdomb tepesinde bulunan ve gri yapı taşları kullanılarak sekiz köşeli temel üzerine inşa edilen Bektaşi İdris Baba Türbesi’nin bakım ve restorasyonunun, Ulusal Miras Koruma Geliştirme Şirketi’nin (NÖF) onayıyla Gül Baba Türbesi Mirası Koruma Vakfı tarafından yapıldığı açıklandı.

NÖF Genel Müdürü Tamás Glázer, diğer şeylerin yanı sıra, mezarın üstünün dezenfekte edildiğini, güneş çeşmelerinin faaliyete geçirildiğini ve türbenin etrafındaki yolun çakılla doldurularak kenarlarının bitkilerle süslendiğini söyledi.

Kamera ile uzaktan izleme sistemi kuruldu

Gül Baba Türbesi Mirası Koruma Vakfı CEO’su Zsófia Kakas, restorasyon çalışmaları ile ilgili bir açıklama yaparak; son aylarda yapılan yenileme ve canlandırma çalışmalarında, türbenin çatı kabuğu yapısının temizlenip onarıldığını, taş ve metal çitlerin yenilendiğini ve binaya elektrik döşenerek aydınlatma sistemi kurulduğunu kaydetti. Ayrıca bir web kamerası ve uzaktan izleme sistemi inşa edildiğini de sözlerine ekledi.

Macaristan’daki tek Orta çağ Müslüman mezarı

Macaristan’ın Pécs şehrinin Rókusdomb tepesinde bulunan gri yapı taşları kullanılarak sekiz köşeli temel üzerine inşa edilen türbenin üzerinde kubbe şeklinde bir çatı bulunur. Budapeşte’deki Gül Baba Türbesi’ne ek olarak, Pécs’teki bu türbe de Macaristan’daki tek Orta çağ Müslüman mezarıdır.

Türbenin duvarlarında eğimli pencereler vardır. Kapıların çevresinde, tam yukarıda bir zirve oluşturarak birleşen gotik mimari tarzda inşa edilen taş çerçeveler yer alır. İdris Baba’nın tabutu, orijinal haliyle Mekke yönüne çevrilmiş olarak hala türbededir.

Kimilerine göre tabip, kimilerine göreyse müneccim

Bektaşi İdris Baba, Güney Macaristan’ın Sancak merkezi olan Pécs’te 16.yy’da yaşamıştır; Macaristan’a ilk gelen yerleşimci kafilelerin arasında olduğu sanılır. Neyle ilgilendiği, mesleğinin ne olduğu konusunda rivayet muhteliftir. Bazı tarihçilere göre tabip, bazılarına göre müneccimdir.

Ünlü tarihçi-yazar Peçuylu İbrâhim Efendi, İdris Baba’yı, „Peçuy’da büdelâdan İdris Baba denen bir meczûb-ı ilâhî vardı. O nice keramet ve velâyeti zâhir bir aziz idi. Şimdi mezarının üzerine yüksek bir kubbe yapılmış olan baba o vakitler yaşıyordu, kendisine rastladım“ cümleleriyle tanıtmaktadır. Evliya Çelebi 1073 yılı Zilkadesinde (Haziran 1663) Peçuy’a da uğramış ve şehirdeki cami, medrese, tekke ve hamam gibi vakıf eserlerden bahsederken İdris Baba’yı, “1000 tarihinde hayatta olup nice kerametleri nakledilir” cümlesiyle anmıştır.

Ölümünün ardından şehir sakinleri onu bir Müslüman Bektaşi evliya olarak görmüşlerdir. Zamanla onun anısına yapılan türbe de sürekli ziyaret edilen bir merkez haline gelmiştir. Türbe bir dönem için Cizvitlerin mülkiyetine geçmiştir. 1693 yılında küçük kiliseye dönüştürülmüştür. 1708 yılında baş gösteren büyük cüzam salgınının ardından bina orduya tahsis edilmiş ve 19. yüzyıla kadar barut deposu olarak kullanılmıştır. 1913 yılında restore edilmiş, bugünkü görünümüne 1961 yılında kavuşmuştur.

Budapeşte’nin 220 km. güneybatısında yer alan Peçuy’un (Peçy, Pécs) Osmanlı dönemindeki surlarının dışında ve Yakovalı Hasan Paşa Camii’nin yakınındaki Sigetvar Kapısı’nın oldukça uzağındadır. Ünlü tarih yazarı Peçuylu İbrâhim Efendi İdris Baba’yı, “Peçuy’da büdelâdan İdris Baba denen bir meczûb-ı ilâhî vardı. O nice keramet ve velâyeti zâhir bir aziz idi. Şimdi mezarının üzerine yüksek bir kubbe yapılmış olan baba o vakitler yaşıyordu, kendisine rastladım” cümleleriyle tanıtmaktadır. Peçuylu, onunla 1000 (1591) yılında Bosna Beylerbeyi Hasan Paşa’nın yanına giderken karşılaştığına göre İdris Baba XVI. yüzyılın sonlarında veya XVII. yüzyılın ilk yıllarında ölmüş ve kabri üstüne kubbeli bir türbe yapılmıştır.

İdris baba türbesi günümüzde Macaristan sınırları içinde kalmıştır. „Peçuy’da büdelâdan İdris Baba adı verilen bir meczûb-ı ilâhî vardı. O nice keramet ve velâyeti zâhir bir aziz idi. Hemen kabrinin üstüne bir kubbe yapılmış, baba o vakitler yaşıyordu. Peçuylu, onla beraber 1000 senesinde Bosna beylerbeyi Hasan Paşa’nın yanına giderken karşılaştığına göre İdris Baba XVI. asrın sonlarında ya da XVII. asrın önce senelerinde can vermiş ve kabri üzerine kubbeli bir türbe yapılmıştır.
İdris Baba Türbesi, Macaristan’ın elden çıkmasının sonrasında 1693’ten ardından Cizvit tarikatı aracılığıyla şapele dönüştürülmüş, pencerelerinden bir tanesi bozularak buraya 1/2 yuvarlak çıkıntı şeklinde bir apsis eklenmiştir. Fakat yapının hristyanların ibadet yeri belirlemesi fazla sürmemiş, Macar yazarlarının ifadesine göre XVIII ve XIX. yüzyıllarda baruthane olarak da kullanılmıştır. 1912-1913 senelerinde István Möller aracılığıyla bir dereceye denli restore edilmiş, Bu arada apsis de kaldırılmış, ama tepesinde bulunan haç bırakılmıştır (Molnár, lv. XXVI). 1917’de Budapeşte Mimarlık Okulu çalışmaları aralarında bu ülkedeki Türk yapılarının asıllarını çizdirerek bir albüm şeklinde yayımladığında İdris Baba türbesinin de tasarı ve kesitleri çıkarılmıştır. Bu çizimlerin teknik yönden muhteşem meydana geldiği söylenemezse de yeniden o senelerdeki hali gösteren birer doküman olarak da değerlidir. İdris Baba Türbesi 1961-1963’te bir daha onarım görmüş, Bu arada önceden sandukanın bulundukları yerde bir kazı yapıldığında İdris Baba’nın iskeletine epeyce tamam bir takdirde rastlanmıştır. İdris, 1937’de Cezayir’in Kostantine ilindeki Ecole Primaire Supérieur’e öğretmen atama edildi. Bu misyonu esnasında hazırlamaya başladığı hekime çalışmasını II. Hayat Savaşı sebebinden bırakmak zorunda kaldı.

Gerçekten yaşadığı bu bilgiden öğrenilen İdris Baba’nın sonradan kemikleri de bulunmuştur. Evliya Çelebi 1073 yılı Zilkadesinde (Haziran 1663) Peçuy’a da uğramış ve şehirdeki cami, medrese, tekke ve hamam gibi vakıf eserlerden bahsederken İdris Baba’yı, “1000 tarihinde hayatta olup nice kerametleri nakledilir” cümlesiyle anmıştır. Evliya Çelebi, Peçuy’daki yatır ziyaretgâhları arasında, Sigetvar Kapısı dışında güneye meyilli yolun sağ tarafında dağlık yerde bir âlim hekimden de söz eder. Kabri üzerinde kubbe olmayan bu kişi burada yaşamış ve mezarı üstüne çeşitli dillerde yazılar bulunan bir mermer levha konulmuştur. Evliya Çelebi’nin tarif ettiği bu yer, İdris Baba Türbesi’nin olduğu araziye topografya bakımından uygun düşmekteyse de ikisinin ayrı anılması bunların değişik kişiler olduğunu belli etmektedir. Evliya Çelebi’nin İdris Baba’ya dair daha geniş açıklama yapmaması şaşırtıcıdır. Fakat 1000 yılında henüz hayatta olduğunu bildirmesi Peçuylu İbrâhim’in verdiği bilgiyle tam uyum sağlar. Bu hususta akla gelen başka bir nokta da Evliya Çelebi’nin İdris Baba Türbesi’ni ciddi olarak incelememesi ve onunla ilgili bilgiyi Peçuylu’nun tarihinden aktarmış olmasıdır. Aksi halde adını belirtmediği hekime o kadar yer ayırırken İdris Baba’nın tek satırla geçiştirilmesine bir anlam vermek mümkün değildir.

İdris Baba Türbesi, Macaristan’ın elden çıkmasının ardından 1693’ten sonra Cizvit tarikatı tarafından şapele dönüştürülmüş, pencerelerinden biri bozularak buraya yarım yuvarlak çıkıntı halinde bir apsis eklenmiştir. Ancak yapının hıristiyanların ibadetine tahsisi fazla sürmemiş, Macar yazarlarının ifadesine göre XVIII ve XIX. yüzyıllarda baruthâne olarak kullanılmıştır. 1912-1913 yıllarında István Möller tarafından bir dereceye kadar restore edilmiş, bu sırada apsis de kaldırılmış, fakat tepesindeki haç bırakılmıştır (Molnár, lv. XXVI). 1917’de Budapeşte Yüksek Mimarlık Okulu çalışmaları arasında bu ülkedeki Türk yapılarının rölövelerini çizdirerek bir albüm halinde yayımladığında İdris Baba Türbesi’nin de plan ve kesitleri çıkarılmıştır. Bu çizimlerin teknik bakımdan mükemmel olduğu söylenemezse de yine o yıllardaki durumu gösteren birer belge olarak değerlidir. İdris Baba Türbesi 1961-1963’te tekrar restorasyon görmüş, bu sırada evvelce sandukanın bulunduğu yerde bir kazı yapıldığında İdris Baba’nın iskeletine oldukça tamam bir halde rastlanmıştır. 1980’li yıllarda görüldüğünde bu küçük yapı, o sırada bir hastahanenin hemen yanında ağaçlık bir arazi ortasında bakımlı olup içi bir türbe görünümünde düzenlenmişti.

Rumeli’de birçok benzeri gibi daha önce belki bir tekkenin yanında bulunan türbe bugün tek başınadır. Burada eskiden bir tekkenin varlığını gösteren bir iz yoktur. Türbenin etrafındaki arazinin Osmanlı döneminde oldukça yoğun müslüman yerleşmesine sahne olan Peç’in Türk mezarlığı olduğuna da ihtimal verilebilir. Türbe sekizgen bir plana göre yapılmış ve inşasında kaba moloz taşlar kullanılmıştır. Pencerelerden biri, burası şapel yapıldığında sivri gotik kemerli bir kapıya dönüştürülmüş, diğer Türk dönemi pencereleriyle kapısı örülmüş, bir pencere de yarılarak büyütülmüştü. Son onarımda bunlardan bazıları düzeltilmiş, üst dizide olan yuvarlak pencerelerden bozulan bir tanesi eski şekline getirilmiş, gotik biçimli sövelere sahip kapıya ise dokunulmamıştır. Taştan örülmüş kasnaksız kubbe de kiremitle örtülmüştür. Türbenin içiyle duvarlarında hiçbir süsleme veya yazı izi bulunamamıştır. Herhalde Peç’te Türk idaresi sona erinceye kadar duvarların iç yüzleri süslemesiz değildi. Bugün İdris Baba’nın ağaç parmaklıkla ayrılmış kabri üstünde bir sanduka, bunun da başında bir Kādirî tacı vardır. Ayrıca şamdan, seccade gibi mefruşatı da mevcuttur.

BİBLİYOGRAFYA
Peçuylu İbrâhim, Târih, II, 125-126.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VI, 202.

E. Foerk, Török emlékek Magyarországban, Budapest 1917, lv. 18-20.

G. Gyözö, Pécs Török műemlékei, Budapest 1960, s. 34-37.

a.mlf., Pécs Törökkori emlékei, Pécs 1962, s. 79-84, rs. 29-30.

a.mlf., Türkische Baudenkmäler in Ungarn, Budapest 1978, s. 32-33, rs. 27 (aynı eserin İngilizce baskısı: Turkish Monuments in Hungary, Budapest 1976).

J. Molnár, Macaristan’daki Türk Anıtları: Monuments turcs en Hongrie, Ankara 1973, s. 15, Fransızca, s. 39, lv. XXVI.

a.mlf., A Török világ emlékei Magyarországon, Budapest 1976, s. 69-70.

Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri I, s. 225-228, rs. 203-206.

Kaynak
https://m.mult-kor.hu/megujult-es-elektromos-vilagitast-is-kapott-idrisz-baba-turbeje-pecsett-20210323?utm_source=social&utm_campaign=megujult-es-elektromos-vilagitast-is-kapott-idrisz-baba-turbeje-pecsett-20210323&utm_medium=facebook&fbclid=IwAR1poUBUCF2BPwwA_pIc03hRe9kpVKm6LghT6ME4U1VJEFIwYoRMMosMj_0&fbrkMR=detect