Avrupa Parlamentosu’nda gazetecileri „yıldırma davalarından“ (SLAPP)  koruma taslağı oylanarak kabul edildi

Birol Kılıç, Viyana, Medya Analizi, 14.07.2023

Ortaçağ karanlığına iktidarın hukuk devleti ve demokrasi dışı keyfi kararları ile hızla giren Türkiye’de, araştırmacı ve ciddi gazeteciler tıpkı Merdan Yanardağ gibi yayın sırasında uydurma ve montajlama davalar ile hapislere gönderilmediklerine, işkence ve saldırıya uğramadıklarına ve öldürülmediklerine sevinecek duruma getirilmiş durumda. Utanç verici bir durum ile karşı karşıyayız.

Bu nedenle dün Avrupa Parlamentosu’nda, yıllardır tartışılan ve AB’deki gerçek, ciddi ve bağımsız gazetecileri ve STK’ları koruyucu önemli bir konu olarak bilinen „SLAAP yıldırma davaları taslağının“ oy çoğunluğu ile 13 Temmuz 2023´te kabul edilmesi Türkiye’ye örnek olması açısından memnuniyet yarattı.

Avrupa Birliği’nde gazetecileri SLAPP diye bilinen yıldırma davalarından korumak başlıklı taslağın 498 evet, 33 hayır ve 105 çekimser kalınan oylar ile kabulü ne anlama geliyor?

Avrupa Parlamentosu üyelerinin, AB’deki gazetecileri ve aktivistleri susturmayı amaçlayan asılsız ve kötü niyetli davalardan daha iyi koruyacak yeni kurallara ilişkin müzakere pozisyonlarıyla ilgili taslağın kabul edilmesi özellikle araştırmacı gazeteciler ve  ciddi  ve bağımsız STK’ları koruyacak. Kamuya zarar veren hem suçlu hem de güçlü olan arsızlardan.

AP kararı ne demek

AP’nin aldığı yeni kurallar, birden fazla AB üye ülkesini ilgilendiren davalarda geçerli olacak. Taslak önerge uyarınca, kötü niyetli davaların mağdurları psikolojik hasar veya itibar zedelenmesi için tazminat alabilecekler. AB üye devletleri de SLAPP davalarıyla mücadelede üzerlerine düşen rolü oynamaya teşvik etmesi kanunen gerekecek ve özellikle kötü niyetli davaların mağdurlarının bilgi ve tavsiye alabilecekleri SLAPP hukuki danışma merkezleri kurulmasını destekleyecek.

 

AP’de gazetecileri yıldırma davalarından (SLAPP)  korumak kabul edildi

 

SLAAP(Strategic lawsuit against public participation) nedir 

SLAPP İngilizce dilinde , „Strategic lawsuit against public participation“ diye tercüme edilen davaların baş harflerinden oluşuyor ve „Sivil toplumun , özellikle ciddi gazetecilerin veya aktivistlerin demokratik katılımına karşı veya engelleyici stratejik pahalı  her türlü yıldırma davaları“ olarak tercüme edilen TOKAT davalarıdır. Slapp İngilizce kelime olarak  ayrıca tokat anlamına geliyor.

Barış Altıntaş Misaturkey adlı sitede SLAPP hakkında şu bilgileri veriyor  :

„İngilizcedeki kısaltmasıyla “tokat” anlamına gelen SLAPP davaları – yani Kamu Katılımına Karşı Stratejik Davalar – dünyanın birçok yerinde yazarlara, aktivistlere ve gazetecilere karşı artan bir sıklıkla kullanılıyor. SLAPP davaları, bir hükümetin veya bir şirketin itibarını zedeleyebilecek ancak bilinmesinde kamu yararı bulunan bilgilerin ortaya çıkmasını engellemek için başlatılan yargısal süreçler olarak tanımlanıyor.

Batıdaki örnekleriyle SLAPP davaları, genellikle hakaret ve iftira suçlamaları ile açılıyor. Genel olarak bu davalar ile habercileri veya hak savunucularını dava süreçlerine harcanan enerji ve zaman kaybı ile cezalandırmak ve maddi zarar vererek yıldırmak, korkutmak ve iktidar sahiplerine yönelik eleştirilerinden vazgeçirmeye çalışmak amaçlanıyor. Davacıların genelde geniş finansal kaynakları bulunurken, davalıların büyük oranda bu olanaklardan yoksun olmaları da bu tür davaların ortak bir özelliği: örneğin; 2017 yılında suikastle öldürülen Maltalı gazeteci Daphne Caruana Galizia katledildiği tarihte, Malta ve başka ülkelerde devam eden 47 ceza ve hukuk davasında yargılanıyordu.

Eriyen yargı bağımsızlığı ve Türkiye’de SLAPP davaları

Türkiye’de de yargı, sayısız soruşturma, gözaltı ve dava ile gazetecileri durdurmak amacıyla en sık kullanılan mekanizmalardan biri: Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün 2021 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksinde Türkiye, 180 ülke arasında 153. sırada yer alıyor.

Örgüte göre “Türkiye, artık dünyada en çok gazeteciyi hapseden ülke olmasa da tutuklanma riski, denetimli serbestlik uygulaması veya yurt dışı yasağı riski [gazeteciler için] hala sürüyor.”  Türkiye’de yargının işleyişini eleştiren kurumlar arasında temel işi yasal konularda Avrupa Konseyi’ne danışmanlık sağlamak olan Venedik Komisyonu da bulunuyor. Komisyon, soruşturma süreçlerinde kararlar almakla yükümlü bir tür özel mahkeme olan sulh ceza hakimliklerinin görev ve işleyişine dair hazırladığı raporda, bu hakimlerin, yargısal yetkileri ve bunları nasıl kullandıkları yakından incelendiğinde, pek çok endişenin doğduğunu vurguladı.

Komisyon aynı zamanda, 2016 yılında gazetecilere karşı sıkça kullanılan Türk Ceza Kanunu (TCK) 299. maddede suç kabul edilen “cumhurbaşkanına hakaret” suçunun kaldırılmasını da tavsiye etmişti. 2021 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), bu konuda verdiği bir kararda bu çağrıyı yineledi. Birçok hukukçu ve insan hakları savunucusu, yargının muhaliflere ve gazetecilere karşı silahlaştırıldığını düşünüyor. Ancak belki de Türkiye’de yargının bağımsızlıktan ve hukuk devleti değerlerinden uzaklaşmakta olduğunu gösteren en önemli gelişme, Türkiye’deki yerel mahkemelerin farklı davalarda uzun süredir tutuklu bulunan ve AİHM’in tutuklulukları arkasında Sözleşme ile belirlenen şartlar dışında siyasi motivasyonlar olduğu tespiti yaptığı iş insanı Osman Kavala ve siyasetçi Selahattin Demirtaş’ı AİHM kararlarına ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin uyarılarına rağmen bırakmamakta diretmesi. 2016’daki darbe girişimi sonrasında yürürlüğe giren Olağanüstü Hal yasaları ve özel yargı rejiminin daha önceden tamamlanan bazı kilometre taşlarının devamı olduğu söylenebilir.“

Amerika’da SLAPP

SLAPP terimi 1990’larda Amerika´da Denver Üniversitesi’nden  Penelope Canan ve George W. Pring adlı iki profesör tarafından ortaya atılmıştır. Tipik olarak, davanın gerçekçi bir başarı şansı olup olmadığı ile ilgili değil, davalının yasal masraflardan ve bir davanın yüksek çabasından korkarak faaliyetini „gönüllü“ olarak durdurmasını sağlamakla ilgilidir.

SLAPP, başkalarını tartışmaya katılmaktan caydırma etkisine de sahip olabilir.

Birçok ABD eyaletinde artık SLAPP’lara karşı, davanın hızlı bir şekilde düşürülmesini ve masrafların davalıya geri ödenmesini sağlayan anti-SLAPP (SLAPP-geri alma olarak da bilinir) yasaları olarak adlandırılan koruyucu yasalar bulunmaktadır.

AB’de SLAPP

Avrupa Komisyonu 2021 yılının başında SLAPP karşıtı bir uzman grubu atadı. Avrupa Komisyonu ayrıca 16 Eylül 2021 tarihinde gazetecilere karşı stratejik yıldırma davaları ile ilgili (SLAPP) mücadele konusunda üye devletlere tavsiyelerde bulundu. Başarı şansı olmayan bu tür stratejik davalar, AB  üyesi ülkelerde gazetecileri ve insan hakları savunucularını sindirmek için bir baskı aracı olarak da kullanılıyordu. AB Komisyonu, 4 Ekim 2021 tarihinde gazetecilerin ve insan hakları savunucularının bu tür kötü niyetli yasal işlemlere karşı korunmasına ilişkin bir kamu istişaresi başlattı. AB Komisyonu, üye devletlere, örneğin, etkilenen gazeteciler ve insan hakları savunucuları için yasal ve psikolojik danışmanlık sağlamalarını tavsiye etti. 2022 yılında, Avrupa düzeyinde medya özgürlüğüne ilişkin bir direktif sunulacak ve SLAPP yasaklanacak. Avrupa Parlamentosu’nun  son mevcut genel kurul oturumu 10-13 Temmuz 2023 tarihleri arasında gerçekleşti. Yapılan yoklama oylamalarında Avrupa Birliği’nde „Gazetecileri  SLAPP diye  bilinen yıldırma davalarından korumak“ oy birliği kabul edildi.

SLAPP’a örnekler

Örneğin ABD’de Dakota Erişim Boru Hattı’nın inşasına karşı çıkan çevre örgütlerine karşı yıldırmak için  SLAPP davaları açılmıştır.

AB’de, hükümet temsilcilerinin medya kuruluşlarını sindirdiği diğer ülkelerin yanı sıra Polonya, Macaristan ve Malta’dan SLAPP davaları bildirilmiştir.

Almanya’daki en iyi bilinen SLAPP davası, yaklaşık 1.400 Güney  Avusturya Tirol asıllı çiftçi tarafından hakaret davası açılan yazar ve film yapımcısı Alexander Schiebel ve Münih Çevre Enstitüsü’nden Karl Bär ile ilgilidir.

Avusturya’da, 2021 yılında, hükümeti eleştiren Zackzack.at adlı internet mecrası, Viyanalı restoran işletmecisi ve dönemin Avusturya Başbakanı Sebastian Kurz’un (ÖVP) yakın arkadaşı Martin Ho ve Tirollü müteahhit Rene Benko tarafından, iktidar partisi ÖVP ile ilgili eleştirel haberlerin durdurulması için iki ayrı davada toplam 3 milyon Euro’luk tazminat talebiyle dava etmiştir. Dava tutarı Zackzack.at’ın yıllık bütçesinin üç katı olması ve bu nedenle mecrayı iflasa sürükleme potansiyeline sahip olduğundan düşürülmüştür. Bunlar örnek tipik SLAPP davalarıdır.

Bunlar gibi yüzlerce SLAAP davası var.  AP’de 13 Temmuz 2023 SLAAP taslağı oylamasının kabulü, artık AB’de hem suçlu hem güçlülerin bu tür arsızlıklarına dur diyecek. (yenivatan.at, Birol Kılıç, Medya Analizi)