Güçlü diplomasiden, güç diplomasisine

Ahmet Özay Köln’den yazdı, 15.08.2025

Ukrayna Savaşı’nın sona erdirilmesi Batı’nın gündeminin ilk maddesi. Trump ile PutinAmerikan topraklarında, Alaska’nın en büyük şehri Anchorage’de bir araya geliyorlar.Uluslararası Lahey Adalet Divanı’nın tutuklama kararı çıkarttığı, Rusya Devlet Başkanına, Trump diplomasi sahnesine dönem imkanı sunuyor. Rusya Ukrayna topraklarını kendi topraklarına katmak istiyor. Rusya ile aynı masaya oturmak, II. Dünya Savaşı kurulan dünya düzeninin ihlali olarak yorumlanıyor. ‘‘Alaska Zirvesi’’ şüphesiz Gazze’de İsrail’in sürdüğü imha ve soykırım sürecinin de ele alındığı bir platform olacak.  Putin’in 71. Doğum gününde7 Ekim 2023 başlatılan Gazze’nin işgali,  2. yılına giriyor.

Eski Rus toprağı

Ruslar Alaska’ya ilk kez Vitus Bering ile 1741’de ayak bastı. 1784 yılında ise ilk yerleşimlerini kurdular. Alaska’da Rus varlığı, Rusların Kırım’ı Osmanlı İmparatorluğundan kopardıkları dönem ile eş zamanlı. 1799 yılında Rus Çarı Pavel Rus – Amerika Şirketini oluşturdu ve Alaska’nın yönetimi şirkete bıraktı. Alaska’da Rus nüfus hiçbir zaman birkaç yüzü geçmedi. 1850’lerde Ruslar Alaska’yı gözden çıkarttı. Kırım Savaşı ile birlikte artanİngiliz tehdidiyle Rusya, Alaska’yı Amerika birleşik Devletlerine 7,2 milyon dolara sattı. 1867 yılında Alaska Amerikan toprağı, 1959 yılında ise Amerika’nın 49. Eyaleti oldu. İşte Ukrayna ve Kırım’ın kaderi, 1852 Kırım harbi sonrası Rusya’nın Amerika’ya devrettiği Alaska’da belirleniyor.

Londra’da buluştular

Alaska’daki görüşmelerde Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenski olmayacak. Zirveye hazırlık amacıyla İngiltere’nin başkenti Londra’da Amerikan Başkan Yardımcısı J. D. Vance ve Ukrayna heyetleri bir araya geldiler. Toplantıya, Ukrayna adına Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Andriy Yermak ile Millî Güvenlik Konseyi Müsteşarı Rüstem Umerov katıldılar.

Ukrayna’nın konumunu vurgulayan Yermak, Dışişleri Bakanı ve Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı ile görüştü.

Müsteşar Umerov görüşmeye ilişkin yazılı açıklamasında, „Bizi adil ve kalıcı bir barışa yaklaştıran adımları ele aldık. Konumumuz açık. Kalıcı bir barış, ancak Ukrayna’nın egemenliğine tam saygı ile işgali tanınmadan ve saldırganlığa koşulsuz son vermekle mümkündür“ ifadelerini kullandı.

Masada kim var ?

Avrupa’yı devre dışı bırakan ‘Alaska Zirvesi’ Avrupa Başkentlerinde huzursuzluğa neden oldu. Almanya’nın insiyatifi ile ardı ardına görüşmeler yapan Avrupa ülkeleri ‘Alaska’da kurulan masaya’ etki etme çabalarını sürdürdü. AB üyeleri ortak bir deklerasyon yayınlayarak Başkan Trump ile ‘Video Konferans’ gerçekleştirdi. Trump, bu zirveyi bir “tanıma turu” olarak tanımlıyor ve ‘‘ilk birkaç dakikada Putin’in niyetini hissedebileceğini’’ ?! söylüyor.

Trump’a göre Alaska’daki Putin görüşmesi, Ukrayna savaşını “hızla bitirmek” amacıyla yapılacak. Diplomatik kaynaklar, Trump’ın planının henüz net olmadığı kanaatindeler. Kremlin tarafı ise bu toplantının “ABD–Rusya ikili görüşmesi” formatında olacağını vurguluyor. Zelenski ise masada yok.

Alaska’da, Amerika zedelenen öncü konumunu korumak, Rusya zaman kazanmak, savaş yorgunu Ukrayna nefes almak, Avrupa ise bir şekilde masada bulunmak hedefinde.

Avrupa’nın kaygısı

Üye 26 ülke adına yapılan açıklamada, “Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırısını sona erdirmek ve Ukrayna için adil bir barış ve güvenlik sağlama girişimi” memnuniyetle karşılandı. Bu açıklamaya bir tek Macaristan katılmadı.

Avrupa’nın ‘‘Alaska Sürecine’’ duyduğu kaygı “Uluslararası sınırlar şiddetle değiştirilemez” cümlesinde ifade buldu. ‘‘Barışa yolunun Ukrayna’sız belirlenemeyeceği’’ hususu vurgulandı En dikkat çekici ifade ‘‘Diplomatik çözümün Ukrayna ve Avrupa’nın hayati güvenlik çıkarlarını koruması gerektiği talebine’’ yönelikti. Bu cümle, Rusya’yı ödüllendirmek ve Avrupa’yı Rusya önünde yalnız bırakma riskine duyulan endişenin ifadesiydi.

Almanya Başbakanı Friedrich Merz Zelenski’yi Berlin’e davet etti. Almanya’nın öncülüğünde Amerikan Başkanı Trump ile  video konferans için ekran karşısına geçildi. Konferansa Almanya Başbakanı ile Finlandiya, Fransa, İtalya, Polonya ile AB ve NATO temsilcileri katıldılar.

Berlin’e gelmeden önce Cumhurbaşkanı Erdoğan ile bir telefon görüşmesi yaptığını açıklayan Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenski „Ukrayna olmadan karar alınamaz“ dedi.

Masada ne var? 

‘Alaska Zirvesi’’ bir barış arayışı olarak tanımlansa da, Ukrayna’yı aşan etkilerinin olacağı muhakkak. Kalıcı barışın sağlanması için beş bölgenin ara çözüm olarak ?! Rusya’ya bırakılması görüşü hakim. Ara çözüm Rusya’nın nihayi hedeflerini tatminden uzak. Nitekim Kremlin zirve öncesinde Ukrayna’nın işgal altında olan 5 bölgesinin Rusya anayasasına göre kendi toprakları olduğunu iddia ettti. Lakin, Rusya henüz bu 5 idari bölgenin biri hariç, hiç birinde askeri hakimiyet sağlamamış. Rusya’ya bu toprakları nasıl ve kim sunacak?  

Bu hedefe Amerika ve Rusya ancak Ukrayna’yı ikna ederek ulaşılabilir. Böyle bir ikna mümkün değilse, iki büyük güç kafa kafaya verip Ukrayna’nın meşru yönetimini devirmeyi konuşur mu?

Rusya bu yöntemi şimdilik tercih etmiyor. Böylesi bir adım sadece Ukrayna’da değil, Rusya’da da iç savaşa ve parçalanmalara neden olur.

Diğer husus İsrail’in Gazze’de „soykırım“ ve „etnik temizlikle“  eşliğinde sürdürdüğü işgalin geleceği. İsrail’in saldırı siyaseti finansman ve mühimmat açısından Batı’nın elini kolunu bağlıyor. Rusya bunun farkında. Yakın bir gelecekte İsrail saldırılarının sona ereceğini düşünmek gerçekçi değil, Rusya’nın işine hiç gelmez.

Başka bir husus da Amerika, Ermenistan ve Azerbaycan arasında varılan Zengezurmutabakatı. Azerbaycan’da Amerikan ve İsrail askeri varlığının artması ile yeni bir savaşa neden olur mu? Rusya Parlamentosu milletvekilleri şimdiden ‘‘Azerbaycan’da NATO üslerinin açılması Rusya’yı yeni bir „Özel Askeri Harekat“ başlatmaya sevk edebilir’’ görüşünü seslendirmeye başladı bile.

Ruslar savaşçı millet

Kartların karıldığı şu günlerde Amerikan Başkanı Trump’un her sözü Avrupa’da geniş yankılar uyandırıyor; ‘‘Ruslar savaşçı millet’’ diyen Trump ‘‘Hitler’i yendiler, Napolyon’u yendiler. Ben de Viktor Orban’a sordum, dedim ki: “Peki Rusya, Ukrayna tarafından yenilebilir mi?” Bana “Ne aptal soru” der gibi baktı’’ Bu sözler Avrupa’da insanları çileden çıkartıyor. Kelimenin tam anlamı ile ‘‘Bozacının şahidi, şıracı’’ türünden bir darb-ı mesel.

Trump’ın Rusya’ya nazik yaklaşımının ardında, önce Ukrayna‘da çözüme ulaşmak var.Ardından Rusya ile Kuzey Kutbu’nda milyarlarca dolarlık anlaşmalar hedefleniyor. Aksi taktirde, Rus petrolünü kullanan Hindistan gibi ülkelere Amerika gümrük duvarını yüzde 50’ye çıkartma tehdidi masada. İşte Amerikan Başkanı böylesi bir algılama ile Rusya ile görüşüyor.

İngiliz „Telegraph“ gazetesine göre Ukrayna işgal altındaki ‘‘kendi topraklarının bir bölümünü’’ Rusya ile mübadele koşulu ile ateşkese onay vermiş durumda.

The Times 4 adımlı bir plandan bahsediyor. İlk adım cephe hattındaki ilerleyişlerindondurulması, ikincisi  tüm Donbas’ın Rusya Federasyonu’nun kontrolüne girmesi. Üçüncüsü Rusya’nın,  Herson, Zaporijya, Donetsk ve Lugansk bölgelerinin tamamına yönelik talebi. Rusya bu bölgelerin Ukrayna sınırı olmasını talep ediyor. Kırım bu müzakerelerde masada yok zira artık Rus işgali kanıksanmış.

Kiev’de diplomatlar zirvesi

Ukrayna’nın başkenti Kiev’de bir diplomatlar zirvesi gerçekleşti. Dış Politika Enstitüsü,Ukrayna’nın dünya çapında görev yapan onlarca büyükelçisini, başkonsolosunu ‘‘Güçlü diplomasiden, Güç diplomasisine’’ çağrısı ile topladı. Ev sahibi, Türkiye’nin yakından tanıdığı bir isim, eski Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi ve Dışişleri Bakanı Andrij Sybiha’ydı.

Diplomatlar savaş süreci ve  barış görüşmeleri konusunda bilgilendirildiler. Toplantıya Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Narman Celal ve Bursa Fahri Başkonsolosu Görkem Şehsuvar da katıldı. Ukrayna’yı bekleyen yeni dönemde Türkiye’nin katkıları ele alındı.

Barış görüşmelerinin Ukrayna ve Rusya arasında Türkiye’nin ev sahipliğinde sürdüğüne işaret eden, Ukrayna’nın Bursa Fahri Konsolosu Şehsuvar, ‘‘Kiev’de bulundukları 3 günlük sürede Ukrayna’yı eski ihtişamıyla yeniden görmeyi arzuladıklarını’’ vurguladı. Şehsuvar ‘‘Ukrayna, Rusya’nın nihai hedeflerini görüyor. Bu öngörüye uygun bir başlıkla 3 gün Ukrayna’nın tezleri anlatıldı. Batı’da alınan kararlar ne olursa olsun, Ukrayna ya masada ya da cephede ülke bütünlüğünü korumakta kararlı. Toplantıya bu kararlılığa uygun bir başlık seçilmiş. Kiev’de artık insanlar sığınağa bile inmiyor. Böylesine bir kararlılık gördüm. Ukrayna’nın milli müdafaada haklılığını anlatmakta desteğe ihtiyaç duyduğu açık’’ sözleri ile izlenimlerini aktardı.

Alaska  zirvesi ne şekilde sonuçlanırsa sonuçlansın İstanbul merkezli müzakere süreci Ukrayna ve Rusya heyetleri arasında sürecek. Zira, en büyük deniz sınırımızın bulunduğu Ukrayna, dış politikasında Türkiye’nin konumu vazgeçilmez bir öncelik olarak benimsiyor.

Avrupa topraklarının paylaşıldığı Tahran, Yalta, Potsdam süreci bu kez Alaska ile kaldığı yerden devam ediyor.( Ahmet Özay, Köln, 15.08.2025, Yeni Vatan Gazetesi)