İade: Nazi yağması sanat eserleri nasıl geri dönüyor?

VİYANA. 19 Temmuz 1938 Salı günü saat 15:00’te, Viyana’da Goethegasse 3 adresindeki bir deri imalatçısının dairesinin çift kapısı açıldı. Opera yakınında, Burggarten manzaralı daire cömertçe döşenmişti: tablolar, heykeller, antikalar, İran halıları, avizeler ve  en iyi porselenler.

 

Kurier Gazetesi´nin verdiği haber şöyle : Viyana’nın ünlü açık artırma enstitüsü Dorotheum, Nazi Reich hükümetinin ( Alman Naziler Mart 1938´de Avusturya’yı ilhak etti ve resmen Avusturya´da 1945’e kadar kalktı ve Almanya Nazi devletine katılmış oldu}  hazinesinin yararına, bir katalogda listelenen 844 parçanın yer aldığı bir daire müzayedesi düzenledi: 1.500 ünlem işareti ile fiyatlı  „eksiksiz gümüş çatal bıçak takımı“ ve 150’lik bir „Bösendorfer kuyruklu piyano „dan, 3 Reichsmark’ın altındaki plaklara ve kıyafetlere (pantolon ve pijamalar dahil) kadar.

Ev sahipleri Fritz ve Anna Spiegler evde değillerdi ama çoktan ABD’ye, güvenli bir yere gitmişlerdi. Spiegler’ler Nazilere göre  Yahudi asıllıydılar ve devlet düşmanıydı, Nazi gizli polisi Gestapo’nun tutuklama listesindeydiler.

Böylece, Temmuz 1938’deki o günlerde, yabancılar ve komşular zengin deri imalatçısı ve karısının eşyalarına el attılar. Yağma yaptılar…Bir daha geri gelmeyeceklerini bile bile.

Tabii ki Naziler en iyi parçaları daha önceden ayırmışlardı: yedi önemli sanat eseri Viyana Albümü olarak adlandırılan albüme konuldu ve Nazi Reich Şansölyeliği’nin başı Hans Heinrich Lammers’e sunulduğu söyleniyor. Bunlar arasında 15. yüzyıldan kalma bir sunak eseri de vardı: „Aziz Vitus’un Şehit Edilişi“, önce Kunsthistorisches Museum’da( Viyana Sanat Tarihi Müzesi ), daha sonra da Belvedere Galerisi’nde yerini aldı.

Spiegler’lerin tarihi, Aziz Vitus efsanesini gerçek mirasçılarına iade etmek amacıyla Erika Jakubovits liderliğindeki Yahudi Cemaati’nden (IKG) bir ekip tarafından takip edildi.

„Şüpheli“

Bir çatı organı olan Avusturya’da Federal Müzeler, 1998´den bu yana geçerli olan  Naziler zamanından kalma  „Sanat İadesi Yasası“  uyarınca, Nazi döneminden kalma eserleri araştırmakla yükümlüdür. Yahudi mülkiyetinden gelmiş olabilecek eserler „şüpheli“ olarak kategorize edilir ve kökenleri, yani menşei araştırılır.  Avusturya Kültür Bakanlığı’nda bulunan bir danışma kurulu, eserin iade edilip edilmeyeceğine karar verir.

SANAT ESERLERİNİN İADESİ YASASI

Yasa bu yıl 25. yıldönümünü kutluyor. Yasanın amacı, Nasyonal Sosyalist rejim sırasında veya sonucunda Federal Hükümetin mülkiyetine geçen sanat eserlerinin asıl sahiplerine (veya onların yasal haleflerine) iade edilmesidir.

Basitçe ifade etmek gerekirse, Nazi döneminden kalma yasal işlemler hükümsüz ve geçersiz ilan edilir. Buna sadece kamulaştırmalar („Aryanlaştırma“ anahtar kelimesi) değil, örneğin ilgili kişinin kaçışını finanse etmek için kullanmak zorunda kaldığı satışlar da dahildir.

İlk ve en görkemli iade davalarından biri, mirasçı Maria Altmann’a verilen ve film bile yapılan „Altın Adele „dir.

Provenans araştırması ilk kısım, iade ise ikinci kısımdır.

IKG 2000’li yılların başında bu iş için bir departman kurdu ve şu anda yedi kişi çalışıyor.

Bu arada, dünyada bu hizmeti sunan tek Yahudi cemaati; diğer ülkelerde yani her yerde torunlar atalarının hazinelerini talep etmek için avukat tutmak zorunda. Erika Jakubovits  Yahudi Cemaati’nden (IKG) bu konuda kısa konuşuyor :  „Her sıradan insanın haklarını alma fırsatına sahip olmasını istedik.“

İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra, Naziler tarafından toplanan sanat eserlerini – bazen  Hitler´in doğduğu ve başkent yapmak istediği  Yukarı Avusturya’da Linz’de planlanan „Führer Müzesi“ için – iade etmeye başlayanlar ilk olarak Amerikalı işgalciler oldu. Nazi yağması sanat eserleri son zamanlarda Fransa ve İsviçre’de de yeniden gündeme gelmiş olsa da Avusturya şu anda bu konuda yasası olan tek ülke.

Yolcu listeleri

IKG uzmanları araştırmalarında arşivleri ve veri tabanlarını karıştırıyor, eski gazeteleri ve belgeleri tarıyor ve böylece bulmacanın parçalarını birbiri ardına bir araya getiriyorlar.

Örneğin Spiegler’ler, 28 Haziran 1938’de Rotterdam’dan New York’a giden „S.S. Nieuw Amsterdam „ın yolcu listesinde yer alıyordu ve bu listeye internet üzerinden ulaşılabiliyordu.

Bir başka vakada, bir Belçikalı Viyana’daki bir müzede Schiele’nin bir tablosunu keşfetmiş ve bir tanıdığının ona bu tablonun bir zamanlar oturma odasında asılı olduğunu söylediğini hatırlamıştır.

Eski sahibinden gerçek mirasçısına giden yol da uzun ve bazen karmaşıktır. Folklor Müzesi’nin eski koleksiyonunda bulunan 17. yüzyıldan kalma bir sünnet bıçağı ve ahşap tabut buna bir örnektir.( Kaynak: Kurier)