İran’daki rejim hayatta kalmak için savaşıyor
Yılın sonuna yaklaşırken Tahran yönetimi bir dizi ağır yenilgiye uğradı. İran rejimi artık Batı'ya yaklaşıyor mu yoksa gerilimi tırmandırmaya mı odaklanıyor?
İstanbul/Tahran. İsrail’e yakınlığıyla bilinen Die Presse Gazetesi’nin Türkiye muhabiri Thomas Seibert tarafından kaleme alınan haber analizin başlığı; „İran’daki rejim hayatta kalmak için savaşıyor“.
Haber analizin Türkçeye çevirisi dikkat çekici.
“Kolsuz siyah elbise, ruj, uzun saç: İranlı şarkıcı Parastoo Ahmadi ve grubu canlı performans sırasında filme alındığında, ülkesindeki bir dizi yasağı ihlal ettiğini biliyordu İslam Cumhuriyeti’nde kadınlar saçlarını örtmek zorunda ve toplum içinde şarkı söylemelerine ya da dans etmelerine izin verilmiyor. Yetkililer 27 yaşındaki genç kızı ve iki grup üyesini geçici olarak tutukladı. İran’ın teokratik eliti şu anda Ahmedi’ninki gibi direniş eylemlerine normal zamanlarda olduğundan daha az tolerans gösteriyor: İslam Cumhuriyeti varoluşsal bir krizle karşı karşıya.
Güney Florida Üniversitesi’nden İran uzmanı Ahmad Mahmoudian, dış politikada ne zaman gerilim yaşansa, rejimin içeride baskıyı artırdığını söylüyor. Mahmoudian basına verdiği demeçte Tahran’ın Ekim ayında Alman-İranlı Cemşid Şarmahd’ı idam ettirmesinin nedeninin de bu olduğunu söyledi. İran liderliği kendisini eleştirenlere karşı gösterişli bir şekilde sert önlemler almak istiyor – bu durum şarkıcı Ahmadi’nin tutuklanması için de geçerliydi.
Rejimin kurucusu Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin 1989’da ölümünden bu yana İran’ın başında bulunan ve pek çok krizin üstesinden gelen Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, 2024’ün sonunda 1980’lerden bu yana olduğundan daha zayıf bir durumda olacak. İran Şahı’nın devrilmesinin ardından yeni hükümet, Saddam Hüseyin’in Irak’ının Batı destekli saldırısına karşı kendini savunmak zorunda kaldı. Sekiz yıl süren ve yüz binlerce kişinin öldüğü savaşın ardından Humeyni nihayet ateşkesi kabul etti. Humeyni bu kararın zehirli bir kadehten içmekten daha kötü olduğunu söyledi.
85 yaşındaki Hamaney de benzer zor sorularla karşı karşıya. Gerilemelerle dolu bir yılda, rejimi Orta Doğu’daki ağını kaybetti. Hamas, İsrail’e karşı bir yıldan fazla süren savaşın ardından yenilgiyle karşı karşıya ve harap olmuş Gazze Şeridi’nin pek çok sakini tarafından bir kurtarıcı olarak değil, kötülüğün kaynağı olarak görülüyor. Lübnan’daki Hizbullah da İsrail’e yenildi ve artık eski halinin sadece bir gölgesi. Suriye lideri Beşar Esad devrildi.
Hamas, Hizbullah, Suriye, Yemen’deki Husiler ve Irak’taki İran yanlısı milislerden gelen pek çok açıklamaya rağmen, son yıllarda İsrail’e baskı yapmaya ve “Büyük Şeytan” ABD’yi Ortadoğu’dan çıkarmaya çalıştı. Ancak 2024 yılı İran’a yeni bir büyüklük yerine bir dizi aşağılanma getirdi. Birçok açıklamaya rağmen Hamaney henüz İsrail’e yeni bir füze saldırısı düzenlemeye cesaret edemedi çünkü rejiminin İsrail ve ABD’nin misilleme saldırısı altında parçalanabileceğinden korkuyor. İsrail, hava kuvvetlerinin ve gizli servisinin İran’ı neredeyse istediği zaman vurabileceğini defalarca göstermiştir. ABD’nin müstakbel başkanı Donald Trump’ın bazı danışmanları İran’a karşı sert bir tutum izlenmesinden yana. Buna ek olarak, İran yönetimi ekonomik krizi ve kötü yönetimi kontrol altına alamıyor. Muhalif basında yer alan haberlere göre, dünyanın en fazla gaz ve petrol zenginliğine sahip ülkelerinden biri olan İran, ısınma maliyetlerinden tasarruf etmek amacıyla resmi dairelerin çalışma saatlerini kısıtlamak zorunda kalıyor. Son seçimler, pek çok İranlının İslamcı devlette daha fazla refah, ortak karar alma ve şeffaflık umudunu yitirdiğini gösterdi. Rejim 2022 protestolarını bastırdı, ancak yeni ayaklanmalar için potansiyel devam ediyor.
Rejim için kader yılı
Bir zamanlar Humeyni tarafından tasarlanan sözde bilge ve dindar din adamlarının yönetim sistemi, 85 yaşındaki halefi Hamaney’in dizginleri -muhtemelen oğlu Modştaba tarafından temsil edilecek- daha genç bir nesle devretmeye hazırlandığı bir dönemde iflas etmiş durumda. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken “İran için şüphesiz iyi bir yıl olmadı” diyor.
Uzman Mahmoudian, İran’daki tüm önemli konularda son sözü söyleyen Hamaney’in yeni yılda bir yol ayrımıyla karşı karşıya olduğunu söylüyor. Seçeneklerden biri gerilimi düşürmek: İran iç ve dış politikadaki zayıflıklarını kabul edebilir, bölgede yeni gerilimlerden kaçınabilir ve İran’ın nükleer programının sınırlandırılması için Batı ile yeni başlayan müzakerelere devam edebilir. Batı yaptırımları kaldırılırsa İran ekonomisi toparlanabilir.
Bunun alternatifi ise İran’ın yeni bir caydırıcılık aracı olarak hizmet edebilecek bir nükleer bomba geliştirmesi olacaktır. Husiler gibi kalan ortaklar İsrail ve ABD askerlerine yönelik saldırılarını yoğunlaştırabilir. Mahmoudian, Hamaney’in böyle bir kararla Soğuk Savaş dönemindeki “gerilimi tırmandırmadan gerilimi düşürmeye” ilkesini takip edeceğini söylüyor: İran rakiplerini dize getirmeye çalışacaktır. Ancak Hamaney, İsrail ve ABD’nin yıkıcı bir saldırısını da göze alacaktır. Devrimci lider ne karar verirse versin: Hamaney’in felaket yılı 2024’ten sonra 2025 İslam Cumhuriyeti için kader yılı olabilir.” (Die Presse, 23.12.2024, T. Seibert)
