Dikkat! Yeterince uyumadığımızda beyin kendine zarar vermeye başlıyor

Aslında enerjimizi 12 saatte bir tazelemek için uyuyoruz. Uyuma süresince beyin gün boyu yaptığı sinirsel aktivitelerin kalıntılarını temizlemekle meşgul.

Fakat garip bir şekilde aynı süreç yeterince uyunmadığında da gözleniyor. Araştırmacılar, uyku azlığı durumunda beynin önemli miktarda nöronu ve sinaptik bağlantıyı temizlediğini ve sonrasındaki uyku takviyesinin zararı telafi edemediğini keşfettiler.

İtalya’ daki Marche Politeknik Üniversitesi’nde çalışan nörolog Michele Bellesi tarafından yönetilen bir çalışma grubu, memeli beyninin uykusuzluğa verdiği tepkiyi araştırarak uyumuş ve uyumamış fareler arasındaki garip benzerliği ortaya çıkardı.

Vücuttaki tüm hücrelerde olduğu gibi, beyindeki sinir hücreleri de sinir sisteminin yapışkanı olarak adlandırılan glial hücrelerin iki türü tarafından yenileniyor.

Mikroglial hücreler Yunanca ‘’hızlıca yemek’’ anlamına gelen fagositoz yoluyla eski ve yıpranmış hücreleri temizlemekten sorumluyken, astrositlerin görevi ise beyindeki gereksiz sinapsları budamak.

Günlük nörolojik yıpranmanın uyuduğumuzda temizlendiğini biliyoruz. Fakat aynı durumun yeterince uyumadığımızda da görmekteyiz. Bu iyi bir şey değil. Çünkü beyin kendine zarar vermeye başlıyor.

Örnek vermek gerekirse, uyuduğunuzda evinizdeki çöpler temizlenirken; birkaç gece uyumadığınızda televizyonunuz, buzdolabınız ve köpeğiniz evden atılıyor.

‘’ Uykusuzluktan dolayı sinapsların bir kısmının astrositlerce yendiğini ilk defa gösterdik’’ diyor Bellesi, New Scientist dergisine yaptığı açıklamada.

Bu çalışmayı yapmak için araştırmacılar fare beyinlerini dört gruba ayırdılar.

• 6-8 saat uyuyanlar ( iyi dinlenmiş )
• Periyodik olarak uyandırılanlar ( az uyumuş )
• 8 saat daha uyanık tutulanlar ( uykusuz )
• 5 gün uyanık tutulanlar ( kronik uykusuz )

Araştırmacılar dört grup arasındaki astrosit etkinliklerini karşılaştırdığında; iyi dinlenmiş farelerdeki sinapsların yüzde 5.7’sinde, az uyumuş farelerdeki sinapsların yüzde 7.3‘ünde astrositlerin etkin olduğunu gözlemliyorlar.

Uykusuz ve kronik uykusuz farelerde farklı bir durum görülüyor. Mikroglial hücrelerin atıkları yemesi gibi astrositlerin sinapsların parçalarını yiyerek etkinliklerini artırdıkları gözleniyor.

Uykusuz fare beynindeki sinapsların yüzde 8.4‘ünde astrosit etkinliği gözlenirken, bu rakam kronik uykusuz farelerde 13.5.

Uykusuz ve kronik uykusuz farelerde yenilen sinapsların eski ve çok kullanıldığı düşünüldüğünde durum iyi gibi gözüküyor.

Fakat dört grup arasında mikroglial hücrelerin etkinliği de gözlendiğinde, kronik uykusuz farelerde etkinlik  sayısının en fazla olduğu görülüyor. Bu endişelenilmesi gereken bir durum. Çünkü Alzheimer gibi beyin hastalıklarının kontrolsüz mikroglial aktiviteyle ilgili olduğu biliniyor.

Araştırmacıların bulgusuna göre sadece kronik uykusuzluk mikroglial hücrelerini aktive ediyor ve fagositoza yol açıyor . Buradan da uzun süre uykusuz kalındığında mikroglial hücrelerin beyne zarar verdiği sonucu çıkıyor.

Hala birçok soru cevapsız. Aynı süreç insan beyninde de oluyor mu? Uykusuz kaldıktan sonra uyumak beyindeki hasarları onarıyor mu?

Bu soruların cevaplarını süratle öğrenmeliyiz. Özellikle 1999‘dan beri Alzheimer ölümlerinin yüzde 50 arttığı düşünüldüğünde…

Araştırma Journal of Neuroscience dergisinde yayımlanmıştır.

Kaynak: Ahmet Yıldıztaş
http://www.sciencealert.com/the-brain-literally-starts-eating-itself-when-it-doesn-t-get-enough-sleep